Jef van den Hout over 'teamflow': 'Meer dan de optelsom van de individuele flowervaringen’

Jef van den Hout is initiatiefnemer van het netwerkbedrijf Flow Concepts  en werkt daarnaast bij de Technische Universiteit Eindhoven en de Haagse Hogeschool. De term ‘flow’ is afkomstig van de Amerikaans-Hongaarse psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi, die de term in 1975 introduceerde en die een van Van den Houts inspiratiebronnen is. Csikszentmihalyi omschrijft ‘flow’ als 'a holistic sensation that people feel when they act with total involvement'.

Individuele flow

Van den Hout begint zijn presentatie tijdens de Dag van de Praktijkmanager over flow met een video over een dartwedstrijd met Michael van Gerwen. Deze darter kan zich bij een dartwedstrijd zo focussen, dat hij in een flow raakt en een topprestatie neerzet. ‘Van Gerwen sluit zich helemaal af van het publiek. Hij gedraagt zich als een alfaman, met borst vooruit, straalt hij zelfvertrouwen uit.’

Van den Hout schetst daarna de voorwaarden waaronder flow kan ontstaan. ‘De belangrijkste conditie bij individuele flow is dat de uitdaging past bij de vaardigheid. Ligt de uitdaging te hoog, dan ontstaat er opwinding of zelfs angst. Ligt de uitdaging te laag, dan voel je je te relaxed. Dan wordt het op een gegeven moment saai. Je hoeft niet continu in flow te zijn, maar wel regelmatig. Wees af en toe in rust en af en toe in opwinding. Zo bouw je nieuwe vaardigheden op.’

'Geen innerlijke criticus'

Andere condities zijn: je geen zorgen maken, geen afleidingen, controle over de situatie en veel zelfvertrouwen. ‘Een kenmerk is ook dat je innerlijke criticus wegblijft bij een flowervaring. Je bent één met je activiteit. Het is een activiteit die intrinsiek belonend voor je is, waar je je aan kunt overgeven. ‘If you want to experience flow, you have to let go’, citeert Van den Hout zijn leermeester Csikszentmihalyi.

Van den Hout vraagt de deelnemers naar hun flow-ervaringen. Hij verwijst naar een voorbeeld van een praktijkmanager, die schetst dat haar goed functionerende team juist in coronatijd nog intenser werd. ‘De saamhorigheid in het team was al goed, maar is nu nog veel beter geworden ook door de dagelijkse communicatie en briefing.'

‘Team als één organisme’

Een chirurg die Mihaly Csikszentmihalyi ooit interviewde, vertelde dat zijn team bij een operatie één organisme wordt. Van den Hout: ‘Ze streven een gezamenlijk belang na, waarbij iedereen ondergeschikt wordt aan de groepsprestatie. Ze delen gevoelens van harmonie en power. Dat riep bij mij de vraag op of teamflow nóg intenser is dan individuele flow. Als je met zijn allen hetzelfde uitdagende, hogere doel nastreeft – het leven redden van de patiënt --  dan hebben mensen het gevoel dat ze die samenwerking aankunnen. Die samenwerking gaat moeiteloos.’

Ambitie, voorwaarden en effecten

Van den Hout ontwikkelde een model dat de werking van teamflow inzichtelijk maakt. Dat begint met een collectieve ambitie te stellen (bijvoorbeeld ‘levens redden in de operatiekamer’). Vervolgens formuleerde hij een zestal ‘gele’ voorwaarden.

1. Het team formuleert een uitdagend teamdoel
2. Het team verdeelt de taken, persoonlijke doelen worden afgestemd
3. Het team spreekt wederzijds commitment uit
4. Het team bundelt de krachten
5. Er is open communicatie, die constructief is
6. Hierdoor ontstaat in het team veiligheid, gebaseerd op wederzijds commitment.

Als aan deze voorwaarden is voldaan kunnen vier belangrijke, ‘groene’ effecten ontstaan. Hij omschrijft deze effecten als de ‘ervaringskenmerken van teamflow’: ‘Dan ontstaat het gevoel dat het team stappen vooruit kan zetten en elkaar blindelings kan vertrouwen.’

1. Een holistische focus
2. Een gevoel van eenheid
3. Wederzijds vertrouwen
4. Een gevoel van gezamenlijke vooruitgang.

'Vertrouwen, 'open communicatie' en 'veiligheid'

Van den Hout verwijst naar allerlei voorbeelden van teamflow. In eerstelijns praktijken kan de inzet van praktijkmanagers daaraan ook bijdragen, betoogt hij. ‘Ik sprak een praktijkhouder die vertelde dat hij sinds de inzet van een praktijkmanager zich ook weer met leuke dingen kon bezig houden. Daarbij kunnen gezamenlijke taken zoals administratie ook gezamenlijk worden opgepakt.’

Vertrouwen speelt in de ervaring van praktijkmanagers ook een grote rol. Zo zegt een praktijkmanager tijdens de sessie: 'Ik ben blij met de praktijkhouder, die alles aan mij toevertrouwt zodat hij zich kan focussen op het medisch-inhoudelijke.’ Bij vertrouwen zijn ‘open communicatie´ en ‘veiligheid’ belangrijke voorwaarden. ‘Het gaat om het aangaan van gezamenlijke taken, waaraan iedereen bijdraagt. Teamflow is meer dan de optelsom van de individuele flowervaringen.’

‘Optimale onderlinge chemie’

Teamflow ontstaat op het snijpunt van professionele autonomie en afstemming. ‘Er is een balans nodig tussen onderlinge afstemming en iedereen vrijlaten in hun taken.’ Van den Hout verwijst naar ervaringen van renners in de Tour de France en de magie bij concerten van trompetist Kyteman. ‘Een krant schreef: “Een bouncende bende met optimale onderlinge chemie.” Ook Kyteman zei dat het geheel belangrijker is dan het individu. Iedereen in de band had dat gevoel: samen ontstonden er dingen die als individu nog nooit hadden bereikt.’

Vragen die je kunt stellen om de teamervaring met flow in beeld te krijgen zijn:

• Waarom ben je ooit lid geworden van dit team?
• Wat verbind je met het team?
• Wat vind je belangrijk, waar ben je goed in?
• Wat is jouw unieke bijdrage aan het team?
• Wat is jullie uitdaging?
• Waarom is dit team in staat deze uitdaging aan te gaan?

Teamflowcoach van het Solarteam

Van den Hout is verbonden als teamflowcoach van de verschillende Solarteams van de Technische Universiteit Eindhoven. Hij vertelt over de diverse races en de hogere waarden die bij de teamvorming een rol spelen, zoals tegengaan van klimaatverandering. Daarnaast was Van den Hout ook betrokken bij Buurtzorg Nederland. Volgens hem maakte de manier van waarderend onderzoek bij Buurtzorg veel energie los en kwamen de teams ook tot verbeteringen in hun aanpak. Tijdens de interviews stelde hij vragen als:  

• Herkennen jullie momenten van flow?
• Hoe uitten deze momenten van flow zich in jullie team?
• Hebben jullie concrete voorbeelden waar teamleden tijdens hun werk samen flow ervaren?
• Wat zouden andere teams van jullie team kunnen leren?

‘Positiviteit tegenover onveiligheid’

‘Teamflow is voor mij heel belangrijk. Het onderzoek heeft mij bewust gemaakt dat je ook collega’s hebt, dat je veel moet afstemmen, waarvoor je sociale vaardigheden moet ontwikkelen. Dat heeft mij heel veel gedaan. Positiviteit daarin is heel belangrijk, ook omdat ik in teams werkte waar ik me niet veilig voelde. Aan dat besef wil ik graag een bijdrage leveren.’