Huisartsenpraktijk verduurzamen met het hele team: ‘Minder voorschrijven, minder materialen, minder doen kost geen tijd’

‘Al een groot deel van mijn leven ben ik me bewust van milieuproblemen’, vertelt Claudine van Lith. ‘Ik ben van 1961 en mijn generatie weet al lang dat we in de problemen komen met deze aarde als we zo doorgaan. Voor mij is milieubewust gedrag een tweede natuur, al in mijn opvoeding. Mijn vader raapte altijd rondslingerende zooi op als we liepen te wandelen op de hei. Ik dacht altijd na over de gevolgen van mijn handelen voor de aarde. Voor mij is het vanzelfsprekend om weinig water te gebruiken, geen papier te verspillen, het huis te isoleren, op gas te rijden. Ik doe het op veel vlakken goed: ik eet geen vlees meer, koop alleen tweedehands. Alleen transport, minder auto- en motorrijden, vind ik lastig.’

‘Verduurzamen is imperfectie’

Werken aan verduurzaming betekent imperfect zijn, constateert ze. ‘Als je ermee aan de slag gaat, lijkt het wel dat jij de gouden standaard moet zijn. Als je geen vlees meer eet, zeggen anderen vaak: maar je hebt wel leren schoenen aan. Ik vind dat moeilijk. Pas heel laat heb ik me gerealiseerd dat we ook in ons werk veel meer kunnen doen. Een vriendin vertelde over een interview met Evelyn Brakema, de huisarts in opleiding, die de bewustwording in de zorg op gang bracht en die ook de Groene Zorg Alliantie heeft opgericht. Zij signaleerde dat wij in ons werk veel laten liggen qua verduurzaming. Toen dacht ik: dat ga ik ook doen.’

‘De zorgparadox’

Claudine wijst op de paradox in de zorg. ‘Wij nemen in de zorg 8% van de vervuiling voor onze rekening, in de vorm van CO2-uitstoot, watergebruik, grondstoffengebruik, plastic vervuiling. Dat is wat wij teweeg brengen door mensen beter te willen maken. Zo dragen we bij aan de klimaatverandering en die is weer ziekmakend. De regenbuien dit voorjaar bijvoorbeeld kan het riool vaak niet aan. Rioolwater hoort onze waterzuiveringsinstallaties te passeren, waar ook het medicatieafval deels kan worden afgebroken. Als de riolen overstromen zoals nu, komen de medicijnresten die wij weer uitscheiden direct in de natuur terecht. Ook ons drinkwatersysteem wordt zo bedreigd.’

Eerst gaf ze samen met de physician assistant een online lezing aan haar team over het belang van verduurzaming. ‘Het was midden in coronatijd en ons team was maximaal zelfsturend. Alle leden hadden hun eigen inbreng en verantwoordelijkheid. We wilden iedereen bewust maken van de noodzaak om minder geneesmiddelen te gebruiken, minder onnodige zorg te bieden en afval te verminderen. Die kennisoverdracht was de eerste stap om het team mee te krijgen.’

Het meest vervuilend in de zorg zijn de gebouwen, vervoersbewegingen en daarna de medicatie. Het e-book van de NHG behandelt de milieueffecten van de huisartsenpraktijk in vier delen: consultvoering, praktijkvoering, praktijkinrichting en praktijkpand. ‘We wilden een verduurzamingsslag maken in het pand, waar grote winst te behalen was. Dat lukte niet omdat het pand niet van ons was. Veel huisartsen huren en hebben de verduurzaming van het pand niet zelf in de hand. Op de tweede plaats staan de vervoersbewegingen. We  kunnen meer digitaal werken en minder proberen te verwijzen bijvoorbeeld naar het ziekenhuis, omdat dat ook weer verkeer oplevert. Op de derde plaats staat de medicatie, waar we als artsen ontzettend veel aan kunnen doen.’

Projectmatig en bottom up

Een bottom-up aanpak in het team is essentieel, stelt Claudine. ‘Na de kennisoverdracht hebben we een middag bij elkaar gezeten en hebben we een lijst opgesteld voor mogelijke projecten. Iedereen heeft haar eigen projecten uitgekozen om daarvan eigenaar te worden. De dames van de schoonmaak gingen op zoek naar milieuvriendelijke schoonmaakmiddelen en microvezeldoekjes. Alle assistentes namen verschillende delen van de praktijkvoering op zich. Iemand beheerde het papiergebruik, anderen de disposables, de ICT en het batterijgebruik.

Bij de praktijkvoering keek het team naar het papier van de onderzoeksbank, printpapier, kladpapier, handenafdroogpapier. Papier op de onderzoeksbank is alleen nodig onder blote delen. Bij het project beschermingsmiddelen bekeken ze hoe ze zo zuinig mogelijk met maskers en disposable beschermingspakken konden omgaan. ‘Het was in die tijd ontzettend lastig om aan pakken te komen. Bij ons kwamen de boeren en de dierenartsen spullen brengen. We vroegen handschoenen aan de tandartsen en de dierenartsen, omdat we niets hadden. De krapte in de eerste lijn was enorm.’

Een ander project was afschaffen van disposables. ‘We zijn afgestapt van vrijwel alle disposables en steriliseren doen we alleen het kritische instrumentarium. Hygiëne en infectiepreventie is een heilig huis in de zorg, dat steeds meer aangekleed is met regels en steeds meer middelengebruik. Op dit moment denken wetenschappers bij infectiepreventie ook na over hoe op een veilige manier weer afgeschaald kan worden.’

De gehele inrichting van de praktijk was al tweedehands, schetst Claudine. Samen met haar team maakte ze een eind aan toetsenborden en muizen die op batterijen werkten. Zes van de zeven printers gingen de deur uit. ‘We hielden er een over bij de backoffice waardoor je altijd moet lopen als je wilt printen en een extra instelling moet doen in de computer om überhaupt te kunnen printen. Dat roept elke keer de vraag op: moet ik dit wel printen?’  

Mevrouw Minder

Samen met de physician assistant en de verpleegkundige somatiek nam Claudine het medicijngebruik onder de loep. ’Bij astma- en COPD-patiënten probeerden we waar mogelijk de aerosolen om te zetten in poederinhalatoren. Aerosolen zijn heel vervuilend. Als je die een jaar lang gebruikt als patiënt, veroorzaak je even veel CO2-uitstoot als een vliegtuig van Amsterdam naar Parijs op en neer. Dat is dan de CO2-uitstoot van één patiënt in één jaar.’

‘Mensen slikken soms een medicijn uit gewoonte, omdat ze dat ooit is voorgeschreven. Dat zijn ze blijven slikken, terwijl het al lang niet meer nodig is. Medicijnen die niet meer de indicatie hebben, zoals antidepressiva, maar 20 jaar geleden zijn voorgeschreven zonder stopdatum. Mensen varen daar wel bij en die vinden het ook heel lastig om dat af te bouwen, zijn bang voor een terugval, ook al is hun leven totaal veranderd. Denk ook aan hoge-bloeddrukmedicijnen, die je bij ouderen met veel stijvere bloedvaten vaak probleemloos kunt minderen. Je moet ze natuurlijk wel vervolgen, wat we ook deden.’

‘Spectaculaire resultaten’

De resultaten die ze behaalden met het project waren ‘heel spectaculair’, constateert Claudine. ‘We hebben het percentage aerosolen van het totaal aantal inhalers gemeten. Bij astmapatiënten ben ik teruggegaan van 36 tot 7% en bij COPD -patiënten van 48 naar 33%.  Voor de chronische medicatie hebben we een fictieve patiënt aangemaakt, die we Mevrouw Minder noemden. Iedere keer als wij een medicijn in overleg met de patiënt gestopt waren, hebben we dat opgeschreven bij mevrouw Minder. Als iemand 1 pil minder slikt is dat na 1 jaar 365 pillen minder geslikt. Wij schreven na 1,5 jaar 265 pillen minder voor, dat scheelt bijna 100.000 pillen.’

‘De betrokkenheid van de apotheek is heel belangrijk, omdat die de inhalatie-instructies aan de patiënt geeft zodat het goed geïnhaleerd wordt. Als je overgaat van een aerosol naar een poederinhalator, heeft de patiënt nieuwe instructies nodig. Inmiddels bestaat de Groene Longarts en daar werkt de Groene Huisarts ook mee samen. Het komt dus van de grond.’ ‘Voor de apotheek moet een compensatie komen, zodat ze niet gedupeerd worden als je zo min mogelijk medicijnen voorschrijft. De morbide prikkel dat de apotheken meer verdienen door meer voorschriften, mag er mij uit. Het is voor de patiënt belangrijk dat ze in het begin korte voorschriften krijgen, totdat ze zeker weten dat ze het middel willen blijven gebruiken. Als ze chronisch gebruiken, zouden ze voor de receptregels zo min mogelijk hoeven te betalen.’

Mevrouw Nu Niet

Claudine maakte ook de fictieve patiënt ‘Mevrouw Nu Niet’ aan. ‘We registreren daar als het ons lukt om (nog) niet voor te schrijven. Dit gaat dus over bewustwording en gedragsverandering. Dokters schrijven soms voor als ze denken dat de patiënt daar blij van wordt, of omdat de patiënt erop aandringt en we moe zijn. Soms komt er iemand met hoesten, en koorts. Dan heb je als dokter vaak als eerste reflex: “Dat wordt antibiotica”. Terwijl het als je de patiënt goed onderzocht hebt, nog steeds zeer waarschijnlijk een virus kan zijn en dan helpen antibiotica niet. Dan kiezen we voor watchful waiting, nauwlettend vervolgen hoe het met de patiënt verloopt.’

Leren niets te doen is een cruciaal onderdeel van verduurzaming, zegt Claudine. En niet alles lukt meteen. ‘Als jij besluit dat je minder onderzoeksbankpapier wilt gaan gebruiken, is dat een gedragsverandering. Dat geldt ook voor minder printen, voor minder handschoenen gebruiken en voor minder medicijnvoorschriften. Van het onderzoeksbankpapier gebruiken we nu ongeveer 65 procent van wat we gebruikten. Printpapier zijn we geminderd tot 20 procent. Voor kladpapier hebben we alleen nog overgebleven papier gebruikt. Bij de handschoenen bleek dat we na corona, ondanks ons project meer gebruikten dan daarvoor. Dat was wel een eyeopener, dat deed echt pijn.’

‘Het kost geen tijd’

‘Huisartsen zeggen vaak bij dit onderwerp: we hebben al zoveel op ons bordje en het kost allemaal al zoveel tijd. Dat is niet zo. Want als jij minder papier gebruikt, is het een gedragsverandering die geen tijd kost. Als jij minder handschoenen gebruikt, kost dat geen tijd. Wat wel tijd heeft gekost, is het meten van onze resultaten en eenmalig zorgen dat er voldoende non-disposables in de praktijk liggen. Het sterilisatieproces ging van twee à drie keer per week naar minder dan één keer in de week door de richtlijn strikt te volgen.’
‘Het overtuigen van patiënten is soms meer tijdrovend. Sommige patiënten vinden dat er wel van alles moet. In de opleiding van huisartsen moet daarom meer aan discussie- en onderhandelingstechnieken worden gedaan. Met het oog op verduurzamen, maar ook voor burn-outpreventie en veiligheid.’

‘Carrièreswitch’

‘Op 1 april dit jaar heb ik een carrièreswitch gemaakt. Ik ben geen praktijkhouder meer, nadat ik 35 jaar alleen voor mensen heb gezorgd. Ik ben nu 62 en wil voor planten en dieren zorgen. Wat het wordt weet ik nog niet precies, me inzetten voor dieren of bomen planten op grotere schaal. Op dit moment hou ik me vooral bezig met activiteiten van de Groene Huisarts. Ik wil de kennis die ik heb opgedaan, verspreiden. Als je meer wilt weten, hoef je maar een mailtje te sturen naar De Groene Huisarts.’

Huisartsenpraktijk: Verduurzamen met het hele team - Hoe pakte ‘groene huisarts’ Claudine van Lith dit aan?

Groene huisarts Claudine van Lith heeft op zoveel mogelijk thema’s haar praktijk verduurzaamd. Alle medewerkers van de praktijk werkten mee. Maar hoe doe je dat: het hele team mee krijgen bij de verduurzaming? En hoe maak je gebruik van alle kwaliteiten in je team om hiermee aan de slag te gaan? Claudine van Lith vertelt over de projecten in de praktijk op 4 terreinen: consultvoering, praktijkvoering, praktijkinrichting en praktijkpand.

Claudine van Lith: ‘Natuurlijk staat niet iedereen er hetzelfde in bij dit onderwerp. Weerstand of ontkenning zijn nog vrij gebruikelijke reacties. En toch moeten we aan de bak. Het voordeel is dat onze mensen een warm hart hebben, grote inzet en gewend zijn te leren.’

Leer van Claudine's ervaringen tijdens het webinar PM Actueel: 'Duurzaamheid in de huisartsenpraktijk, fysiotherapie en mondzorg - Hoe pak je dat aan?' op 25 juni aanstaande.  Met naast ‘groene huisarts’ Claudine van Lith, 'Buitenfysiotherapeut' Janneke de Jong-de Vries en Angelica Setiaman, 'groene tandarts' en duurzaamheidsadviseur bij de KNMT

Meer lezen:

• Evelyn Brakema, de huisarts in opleiding
• De Groene Huisarts
• ‘Groene huisarts’ Jessie Neffke benadrukt noodzaak ‘primaire preventie’: ‘Leefstijlziektes voorkomen essentieel voor houdbare zorg’, 29 mei 2024
• Rinke Rinke Blok en Angelica Setiaman (KNMT): ‘Verduurzamen hoort gewoon bij ondernemen in de mondzorg’, 3 juni 202
• 'Klimaatpsycholoog' en bosbouwer Jaap van der Stel: ‘Bewustzijn van klimaatproblemen bij professionals kantelt nu’, 30 mei 2024
• Janneke de Jong, Buitenfysiotherapeut: ‘Ik wil iets neerzetten dat een kleine footprint heeft’, 11 april 2024
• Thema Duurzaamheid: een dossier met 30 artikelen