‘Aap op schoenen...’ schetst idyllisch beeld van de oertijd

Ongeveer 4 jaar geleden had ik na een tenniswedstrijd heftige pijn onder mijn linker hiel. De volgende dag kon ik niet op de hiel staan. Alsof er een speerpunt in mijn voet stak. Hielspoor! Hoe kom ik er van af? Niet meer tennissen. Was de oorzaak onnatuurlijke bewegingen door de jager-verzamelaar in mij? Ik probeerde allerlei standaardtherapieën. Het werd wel wat minder, maar iedere morgen bleef de stekende pijn. Toen ik een dag op blote voeten liep, trad er verbetering op. Sindsdien loop ik zo veel mogelijk op blote voeten, zoals mijn voorouders. Zie daar mijn evolutionaire podotherapie.

Monnikenwerk

In het boek ‘Aap op schoenen met een buikje’ gaat René Brant op zoek naar de ideeën over het effect van door de evolutie ontstane eigenschappen van ons mensen. Wat gebeurt er met die eigenschappen van de jager-verzamelaar in de moderne tijd? Hoe beïnvloeden zij ons leven? Het boek toont een indrukwekkende rij aan hypothesen en meningen van veel deskundigen. Het moet monnikenwerk zijn geweest om al deze ideeën te verzamelen.

Brant werd op het spoor gezet door zijn deelname aan Expeditie Oergezond, onder leiding van professor Leo Pruimboom, grondlegger van de klinische Psycho-Neuro-Immunologie. Hij beschrijft dit experiment als een spannend avontuur, met een stam jagers-verzamelaars onderweg in de Pyreneeën. Iedere dag weer lopen en op zoek naar water en voedsel. Kou en hitte trotseren, dorst en honger doorstaan, leven op het ritme van de zon. En dan ervaren dat je zo kan leven. Terugvallen op oeroude patronen, die nog in ons DNA zitten, maar die we nauwelijks meer gebruiken. Het blijkt te lukken en de deelnemers voelen zich er goed bij. Ze knappen fysiek zelfs aantoonbaar op. Ze ervaren een kick.

Oerdriften

Deze kick heeft Brant aangezet om alle ideeën over de jager-verzamelaar in ons te inventariseren. Hoe leven we nu nog onder invloed van de jager-verzamelaar in ons DNA. Zijn boek is soepel geschreven en makkelijk leesbaar, hoewel het een gigantische opsomming is. Ook Rutger Bregman onderzoekt onze evolutionaire patronen in ‘De meeste mensen deugen’. Maar hij gebruikt allerlei ideeën en onderzoeken om zijn pleidooi te ondersteunen. Brant is meer de interviewer van veel mensen, die met de problematiek bekend zijn. Hij neemt daarbij nauwelijks een eigen standpunt in. Het mooist doet hij dat in het hoofdstuk over onze oerdriften. Misschien wel het mooiste deel van het boek.

Idylle

Als hij schrijft over stress nu, wordt naar mijn mening het leven van onze voorouders in het stenen tijdperk te idyllisch voorgesteld. Ook toen moet er al veel stress zijn geweest. Iedere dag moest de jager-verzamelaar zien te overleven. Voortdurende gevaren en ziekten, verlies van mensen van je stam. Veel sociale stress, je plek verdienen en behouden. Seksuele relaties met spanningen en jaloezie. En de leiders van je stam zijn zelden charismatisch of wijs.

Brant besteedt een hoofdstuk aan ons ongezonde leefmilieu. Zijn stuk over tuinieren is heel inspirerend. Ook het belang van veel lopen is mooi beschreven. Verschillende sprekers laat hij aan het woord over de waarde van een gezonde darmflora en over onze biologische klokken. Als deskundigen aan het woord zijn over voeding, vind ik dat nogal beperkt. Wel erg anti-koolhydraat! Maar ook de uitdrukking: ‘Als je ongezond leeft en eet, kan het misgaan en kunnen jonge mensen kanker krijgen, omdat het afweersysteem is verstoord’. Alsof mensen schuld hebben aan het krijgen van kanker! Een misselijk makend idee, dat al diverse keren is verworpen. Je hebt gewoon pech als je kanker krijgt. Het is niet zo dat als je goed leeft en eet, je het niet krijgt.

Evidence Based

Maar zijn woordvoerders op het gebied van onze gezondheidszorg zijn echt eenzijdig? Het lijkt wel dat evolutionaire gezondheidszorg enkel een pleidooi is voor complementaire of alternatieve gezondheidszorg. Brant gebruikt vaak het argument dat iets wetenschappelijk is onderzocht. In het deel dat gaat over de huidige gezondheidszorg wijst hij het juist af. De ervaring en de intuïtie van de arts zou meer op prijs gesteld moeten worden. Alles wat nu wordt erkend door de overheid en verzekerd door de zorgverzekeraar, is nu standaard Evidence Based Medicine. De zegslieden van Brant betreuren dit. Voor mij is duidelijk dat er dankzij EBM veel ongefundeerde therapieën en ideeën zijn verdwenen. Tegelijkertijd zijn er nieuwe bewezen werkzame strategieën in de gezondheidszorg bijgekomen.

Waardering huisarts

De verschillende sprekers die Brant aan het woord laat, hebben weinig waardering voor Nederlandse artsen: ‘De medische wereld loopt aan de leiband van de farmaceutische industrie’, stelt hij. Nog minder te spreken is hij over de Nederlandse huisarts, aangezien die ‘erg weinig (weet) van onze biologische klok’ en ‘makkelijk slaaptabletten en antibiotica bij keelpijn voorschrijft’. Ik daag deze critici uit om naar hun huisarts te gaan en te vragen om slaaptabletten of antibiotica bij keelpijn. Dan krijgen ze een verhaal over wat je wel kunt doen. Ze krijgen dan een foldertje mee. In 1982 schreef ik in Medisch Contact al een met cijfers onderbouwd artikel hoe je als huisarts mensen van de slaaptabletten en de anxiolytica af kon krijgen.

Kan je wel vanuit evolutionair standpunt kijken naar de gezondheidszorg nu? In het stenen tijdperk werden mensen gemiddeld nauwelijks 30 jaar oud, terwijl de mensen die nu gebruik maken van de gezondheidszorg meestal wel 2 maal zo oud zijn. En als men nog ouder is, is dat veelal dankzij die gezondheidszorg. Mijn grootvader ging met 41 jaar dood aan een longontsteking. Maar wat elementair is: evolutie gaat niet over het individu maar over de soort. Brant komt overigens tot prima adviezen: gezonde voeding, veel bewegen, leven op het ritme van je biologische klok, minder stress en veel buiten in de natuur zijn.

Thieu Heijltjes, oud-huisarts

Publicatie: René Brant, Aap op schoenen met een buikje. Een evolutionaire kijk op gezondheid, Scriptum, 2019, 245 blz.  Lees ook:  eerdere blogs van Thieu Heijltjes