Onnodige zorg: vooral in de communicatie gaat het vaak mis

Thieu Heijltjes is verrast over de resultaten van het onderzoek naar Onnodige Zorg door Patiëntenfederatie Nederland. 731 mensen gaven aan dat ze een onnodig onderzoek ondergingen, 59% durfde dat te melden aan de specialist, zo blijkt. Zelf heeft Heijltjes bij de behandelingen die hij recent onderging, niet vaak onnodige zorg gemerkt. ‘Acht dagen na de MRI in ons lokale ziekenhuis ben ik in Keulen perfect geopereerd.’

Sinds mijn operatie voor een stenose in de wervelkolom ben ik de enquêtes van de Patiëntenfederatie Nederland gaan invullen. En met mij doen dat ongeveer 11.000 mensen regelmatig. Aan het onderzoek naar Onnodige Zorg deden 10.920 mensen mee. 10% van hen deed lager onderwijs, 41% middelbaar onderwijs en ongeveer 50% hoger onderwijs. Het leuke van het meedoen aan deze onderzoeken, vind ik de uitslagen. Het zijn steeds wetenschappelijk goed opgezette onderzoeken en met een helder verslag.

Enquête naar noodzaak zorg

Toen ik aan het onderzoek over Onnodige Zorg meedeed, verwachtte ik hier zelf niet veel van. Ik heb zelf niets van onnodige zorg gemeld. In de coronatijd heeft de zorg immers geleerd heel effectief met de tijd en de middelen om te gaan. Al voor de eeuwwisseling is gestart met het systematisch onderzoeken van allerlei behandelingen op hun zinvolheid. De NHG-standaarden gaan tegenwoordig over het hele scala van klachten, waar patiënten maar mee kunnen komen. Onzinnig onderzoek en behandeling zijn daardoor in Nederland tot een minimum beperkt. In 1958 kreeg ik samen met al mijn zusjes en broers een tonsillectomie, omdat mijn jongste broer een forse tonsillitis had doorgemaakt en grote amandelen had. Je kon dat maar beter voorkomen, vond de KNO-arts toen.

41% meldt onnodige zorg

Ook deze keer kreeg ik van de Patiëntenfederatie Nederland het verslag van het onderzoek naar onnodige zorg. De resultaten verrasten mij. 41% van de respondenten ervaarden in de afgelopen 2 jaar onnodige zorg. Onnodige controle of vervolgafspraak staat met 19% bovenaan, 9% van de respondenten moest onnodig onderzoek doen, 7% onnodige therapie of operatie, 18% ervaarde achteraf dat ze onnodige medicijnen hadden gekregen en 20% van de respondenten meldden dat er te veel medicijnen werden voorgeschreven.

Tot mijn verbazing gaan er veel meldingen over huisartsen en praktijkondersteuners. Juist deze groep hulpverleners staat erom bekend het veel te druk te hebben, is overbelast en heeft te lange wachttijden. Dan werk je graag zo efficiënt mogelijk. De verhalen die respondenten spontaan meldden zijn eigenlijk een aanklacht.

Een week in spanning

Stel: je hebt een darmonderzoek laten doen. Je belt met de assistente over de uitslag. Die is binnen. Zij zegt dat ze de uitslag niet mag geven, maar dat de dokter je graag zelf even op het spreekuur ziet. Ze maakt de snelst mogelijke afspraak met je. Over ongeveer een week, het is immers geen spoed. De dokter is na 5 minuten klaar met je. Er is niets gevonden. Je wordt gerustgesteld. Je hebt je echter op het ergste voorbereid en bent helemaal van slag. 55% van de mensen in deze situatie zegt dan tegen de dokter dat deze afspraak niet nodig was geweest. Hierdoor wordt het consult langer, misschien wel de standaard tien minuten. Want nu moet de dokter uitleggen waarom je een week in de piepzak moest zitten. Bij 21% neemt de dokter de twijfels helemaal weg, bij 21% slechts gedeeltelijk en bij 58% van de mensen, die zoiets is overkomen, helemaal niet.

Veel twijfels bij patiënten

Dat specialisten veel onnodig onderzoek doen had ik wel verwacht. Echter slechts 9% van de respondenten meldde dat. Dat is natuurlijk niet zo veel, maar niet iedereen van deze 10920 mensen kwam de afgelopen 2 jaar bij een specialist, terwijl de gemiddelde persoon 4-5 maal per jaar bij de huisarts komt. Een echo, MRI-scan, hartonderzoek, bloedonderzoek of een foto is makkelijker herhaald dan dat een recent onderzoek is opgevraagd. Dan komen er allemaal redenen waarom dat onderzoek sneller en beter kon worden herhaald. 731 mensen hadden zo een onnodig onderzoek, 59% durfde dat te melden aan de specialist.

De specialist kwam met diverse redenen: zo wil het protocol het, dat is onze procedure, ik kan niet kijken in het ICT-systeem van eerder onderzoek, de apotheek eist recent onderzoek, dat is lastig met de privacyregels, inzien in huisartsengegevens mag wettelijk niet. Soms liep de specialist dan boos weg. Van deze 59% (432 mensen) was bij 15% de twijfel weggenomen, bij 23% gedeeltelijk en bij 62% bleef de twijfel over dit onnodige beleid bestaan. Dan voel je je als patiënt totaal niet begrepen en als dom weggezet.

Twijfels vaak niet weggenomen

Wat betreft onnodige behandelingen en operaties lijkt de omvang beperkt. Vaak gaat het hierbij over slechte communicatie. De behandelaar stelt een behandeling of operatie voor, die de respondent niet wil, omdat hij of zij twijfelt aan het nut ervan. Sommige patiënten zwichten dan voor de autoriteit van de behandelaar: ‘De dokter weet immers wat het best is’. Maar 61% bespreekt toch zijn of haar twijfel. Bij 14% wordt dan de twijfel weggenomen, bij 26% slechts gedeeltelijk en bij 60% van deze mensen helemaal niet. Ook bij het voorschrijven en gebruik van medicijnen blijkt er een slechte afstemming tussen voorschrijver en patiënt te zijn.

Communicatie gaat vaak mis

De uitslagen van dit onderzoek tonen aan dat in de dagelijkse praktijk van de zorg er veel misgaat. Vooral de communicatie. De autoriteit van de behandelaar is mogelijk niet meer zo vanzelfsprekend nu de populatie steeds hoger is opgeleid en gewend is zelf mee te denken. Tegelijkertijd kunnen heel veel kosten en tijd in de zorg gespaard worden door een betere afstemming. Fijn dat de Patiëntenfederatie Nederland dit soort onderzoeken doet.

Met Nederlandse MRI in Keulen geopereerd

Tegelijkertijd dient er nog eens nagedacht te worden over het onnodig herhalen van erg dure medische onderzoeken. Is er echt zo veel verschil tussen een MRI in een lokaal ziekenhuis of in een Academisch Centrum? Ik moest de MRI van mijn wervelkolom meenemen voor mijn specialist, die mij ging opereren. Hij legde mij op basis van de foto uit, wat er aan de hand was en welke operatie hij wilde doen. Toen ik naar complicaties vroeg, was hij er heel open over en vertelde en passant dat hij de operatie ongeveer zes maal per week deed en nauwelijks complicaties had. Acht dagen na de MRI in ons lokale ziekenhuis ben ik in Keulen perfect geopereerd.

Thieu Heijltjes, oud-huisarts

Verder lezen:

Patiëntenfederatie Nederland, Onderzoek naar onnodige zorg, 4 maart 2024