Wie verslaat Covid-19 het best? Lang leve het RIVM!

De viroloog Marc van Ranst, de Belgische Jaap-van-Dissel , zegt in de Volkskrant: ‘We hebben in België geen goed Corona-beleid! Ik kijk met enige afgunst naar uw regering!’ Hij heeft te maken met liefst acht ministers van Volksgezondheid op de diverse Belgische bestuursniveaus. De regio Antwerpen stond lang het hoogst in de Covid-19-ranglijsten.

‘Rommelige aanpak pandemie?’

Jochen Mierau, gezondheidseconoom aan de Rijksuniversiteit Groningen , vindt juist dat Nederland de pandemie heel rommelig aanpakt. Wat hem betreft dient Nederland de markt meer te laten leiden in deze crisis. Na een periode van 40 jaar marktwerking en decentralisatie ontbreken bij de centrale overheid de tools om zo’n klus aan te pakken. De overheid moet het eigenlijk niet willen, zegt hij, maar meer overlaten aan het bedrijfsleven. En passant kondigt hij de volgende pandemie aan: de obesitaspandemie. En die obesitascrisis is al aan de gang in de V.S., waardoor de levensverwachting daar nu daalt.

Hoe beïnvloedt een overheid een pandemie? Door in te grijpen in de persoonlijke vrijheid van mensen, eerst met een advies, daarna met controle en tenslotte met sancties. We zien duidelijk dat in landen met de minste persoonlijke vrijheden de Covid-19-pandemie het best wordt gecontroleerd. Niet alleen landen met een totalitair systeem, zoals China, maar ook in landen met een forse sociale controle, zoals  Japan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland. Maar in een land als de V.S. waar men de persoonlijke vrijheid boven alles stelt, is er eigenlijk geen sprake van controle. Hier moet de pandemie uitwoeden, zoals de epidemieën in de middeleeuwen. De controle van overheden die we in Europa zien, verschilt gradueel. Maar als we goed kijken, dan zien we wel verschillen in landen met een duidelijke leiding (Merkel, Macron, Rutte) tegenover landen met minder duidelijk aanwezige leiders (Spanje, Italië, België).

‘Marktwerking vooral negatieve effecten’

Hoe passen hierin de ontwikkelingen van de laatste 40 jaar? Marktwerking en decentralisatie hebben in de gezondheidszorg mogelijk een tijd enige positieve invloed gehad, maar huisartsen zien nu vooral de negatieve effecten. Een fors deel van onze bevolking wordt aan zijn lot overgelaten. Het aantal daklozen groeit. De decentralisatie van de jeugdzorg is rampzalig. Je kan een bejaarde met problemen nergens meer kwijt. Het sociaal vangnet is uitgeknepen. Wie voelt zich nog verantwoordelijk? Gelukkig zijn er nog instellingen als het Leger des Heils , Voedselbanken en enkele kerken.  Ik kan niet zien hoe marktwerking en decentralisatie helpen in het bestrijden van een pandemie, behalve dat bedrijven meer kans krijgen om er aan te verdienen.

‘Overheid niet verantwoordelijk’

Ook na 40 jaar zijn marktwerking en decentralisatie nog steeds toverwoorden voor economen, terwijl een sterke en duidelijke overheid een beter antwoord kan zijn op een nieuw probleem. En nog steeds wordt ieder probleem opgelost met marktwerking en decentralisatie, ook als het probleem zich er nauwelijks voor leent. De ‘Toeslagenaffaire’ ontstond bijvoorbeeld doordat de centrale overheid kinderopvang met marktwerking ging organiseren. Het moest vooral geen verantwoordelijkheden opleveren voor de overheid. Er moesten bedrijven komen, die de kinderopvang gingen regelen. En dat werd heel duur, maar mensen met een klein budget kregen daarom toeslagen. Dat betekende een heel ingewikkeld systeem om er voor te zorgen dat de arbeidsparticipatie van met name moeders omhoog zou gaan.

Nederlanders werken in Europa het minst, niet alleen vrouwen maar ook de mannen. Zo kwam een nationaal probleem op het bord van zeer veel gastouderbureaus, die daar soms te veel aan verdienden. Onze ambtenaren kregen vervolgens de opdracht om eventueel misbruik door die bureaus effectief aan te pakken. Het is een gevolg van ons al 40 jaar bestaande waanzinnig geloof in marktwerking en decentralisatie.

‘Kinderopvang door de overheid’

We zien in de Scandinavische landen en in Frankrijk een hele andere trend. Kinderopvang werd gezien als een taak van de centrale overheid, waarvan iedereen gratis gebruik maakt. De economie zit namelijk te springen om de talenten van vrouwen en mannen. Het mooist is dat in Frankrijk, waar de kinderen iedere dag een prima verzorgde warme maaltijd krijgen. De beste bestrijding van de obesitas-epidemie! Mijn kleindochter, die jaren in Frankrijk woonde, is van lekker eten gaan houden, niet van fastfood. Amerikanen betalen iets minder belasting, maar hun leven is overgeleverd aan de markt.

Lang leve het RIVM!

Willen we met onze Covid-19-bestrijding meer marktwerking en decentralisatie?  Ik denk dat men sommige problemen beter centraal goed gecoördineerd kan  aanpakken. Onze GGD ’s zijn van oorsprong decentrale organisaties opgericht voor lokale overheden, die samenwerken in een gemeentelijke gezondheidsdienst. Iedere GGD heeft zijn eigen aanpak en taken. Het duurde even voordat er een nationale samenwerking was gerealiseerd.

Ook denk ik dat we ons beleid niet te veel aan economen moeten uitbesteden. Een virale pandemie heeft een heel andere dynamiek dan de sluipende obesitascrisis en vraagt om een andere aanpak. Hoe dan wel? Daartoe zijn er in Nederland veel gespecialiseerde artsen. Fijn dat Rutte en De Jonge zich van het begin af aan hebben laten leiden door die medische kennis in Nederland en niet door economen. En is dat achteraf economisch slecht? Integendeel, landen met een duidelijke aanpak, blijken het minste van de Covid-19-crisis te lijden. Lang leve het RIVM!

Door Thieu Heijltjes

Links: Hoe corona (Covid-19) de wereld verovert en  Alle blogs van Thieu Heijltjes

Foto: Shutterstock