Zingeving als deur naar het geluk

In een van de rijkste landen ter wereld, Nederland, bestaat er bij de geestelijke gezondheidszorg op allerlei plekken een wachtlijst. Met geld lijkt de psychische nood niet op te lossen. Dat wat bij de fysieke gezondheidszorg mogelijk is, lukt maar niet op het gebied van psychisch lijden. Thieu Heijltjes bespreekt ‘De kunst van het ongelukkig zijn’ van Dirk de Wachter.

De rationalisering en protocollering van die geestelijke gezondheidszorg heeft niet tot een beter evenwicht tussen vraag en aanbod geleid. Wat speelt er allemaal? We willen in Nederland de zorg op het gebied van de psychische noden ‘netjes’ regelen. Toegankelijk voor iedereen, lage persoonlijke kosten, overal beschikbaar en zeer effectief. Is dat een illusie?

'Psychiater van elkaar worden'

Het boek ‘De kunst van het ongelukkig zijn’ van Dirk de Wachter, geeft een aantal antwoorden op deze vraag. Hij stelt dat ‘geluk’ niet maakbaar is, maar dat zingeving wel de deur naar geluk kan openen. De Wachter schreef het boek als een pamflet dat iets, wat we allemaal onbewust al weten, duidelijk maakt. Het is in een uur of vijf te lezen en getuigt van diep inzicht. De Wachter betoogt dat we meer elkaars psychiater moeten worden. Verdriet mag er zijn. We dienen te accepteren dat we soms ongelukkig zijn. En dat we het ongeluk mogen delen met onze naasten. Daarbij is de kunst om ongeluk te verduren en niet onmiddellijk te reageren met medicatie of professionele begeleiding.

Veranderende zorgvraag

Ook eind jaren ‘80 van de vorige eeuw leefde de verwachting dat de psychische gezondheid maakbaar zou zijn. Mensen die een beroep op die zorg deden, kregen gemakkelijk machtigingen voor 50 tot 100 psychologische of psychotherapeutische behandelingen. Als huisarts was ik nogal eens verbaasd over de omvang  van de therapieën. Maar wij huisartsen gingen er niet over. Onder auspiciën van een psychiater deden basispsychologen en basisartsen het werk. Totdat de wal het schip keerde, de financiële crisis uitbrak en er nieuwe regels kwamen met minder interventies per cliënt. Waren er plotseling wachtlijsten? Waren er vele ongelukkigen? Eigenlijk niet. Toen het aanbod wegviel, veranderde de zorgvraag ook. Het lijkt alsof de managers van nu die periode vergeten zijn.

Kortere efficiëntere interventies

Tegenwoordig is de basis van de geestelijke gezondheidszorg niet meer langdurige counseling of analytische psychotherapie, maar vaker de inzicht gevende cognitieve benadering. Hiermee vinden kortere efficiënter interventies plaats, maar deze methode is geen panacee voor alle kwalen. Het is mijn ervaring als huisarts dat juist veel zogenaamde ‘irrationele’ alternatieve begeleidingen, bij psychisch lijden erg effectief zijn.  

Vanuit de positieve gezondheid weten we dat met name zingeving een primaire pijler is van iemands mentale kracht om met het leven te dealen.  Dit naast de lichaamsfuncties, het dagelijks functioneren, mentaal welbevinden, het meedoen in de maatschappij, en de Kwaliteit van Leven, Die conclusie trekt Dirk de Wachter ook: ‘Streven naar het geluk als levensdoel is een vergissing, streven naar zin en betekenis, is waar het leven om draait’.

'Verdriet mag er zijn'

Zingeving vormt echter niet de basis van de geestelijke gezondheidszorg, maar gecertificeerde deskundigheid en de inzet om alles goed te willen regelen. Iedereen heeft recht op goede begeleiding als hij in psychische nood komt, al betekent dat een plek op de wachtlijst. Wachten op een gespecialiseerde hulpverlener, die je kan redden. Het blijkt dat het systeem verstopt is geraakt door een te grote vraag naar hulp bij veel meer eenvoudige aandoeningen. Maar als het verdriet er mag zijn en het leven weer als zinvol wordt ervaren, zullen er veel mensen van de wachtlijst verdwijnen.

De vraag is dan: bij wie kan de cliënt wel praten over zingeving? Is dat alleen de pastorale of geestelijk verzorger? Als huisarts vroeg ik iemand wel eens: waar leef je voor? Maar dat is tegenwoordig niet meer volgens de standaard. De praktijkondersteuner-GZ is er gekomen om te helpen zoeken naar passende oplossingen voor de psychische nood. Helaas volgt daarop vaak een verwijzing naar de GGZ, die immers zo veel lijkt te bieden.

‘Echte zingeving is er voor de ander’

Ook hierbij biedt Dirk de Wachter een mooi inzicht. Echte zingeving is er voor de ander. Hij eindigt zijn pamflet in kapitalen met de tekst: ‘Het is de ethische plicht van de gelukkige mens, die uit een warm nest komt en graag wordt gezien en het goed heeft, om de lastigheid van de wereld te zien en er iets mee te doen.'

Daarmee is deze tekst een eerbetoon aan al die vrijwilligers die werken in bijvoorbeeld ziekenhuizen, hospices, inloophuizen, buurthuizen, sportverenigingen en bejaardenbonden. Onze luisterende empathische medeburgers, die hun leven zinvol maken door er voor de ander te zijn. Luisteren naar verdriet, eenzaamheid, het gevoel uitgesloten te zijn en luisteren naar de angst voor wat gaat komen. Zo kun je elkaars psychiater zijn.

Link: De kunst van het ongelukkig zijn, uitgeverij Lannoo Campus, prijs €19,99, ISBN  9789401463584