Erik van Dam (VvAA) over de handhaving op ‘schijnzelfstandigheid’: ‘Kun je straks nog als zzp'er in de zorg werken? Dat lijkt heel beperkt’

De Belastingdienst gaat weer serieus handhaven op schijnzelfstandigheid en de bestaande modelovereenkomsten worden ‘uitgefaseerd’. De berichtgeving over dit nieuwe zzp-handhavingsregime is vaak verwarrend en soms onjuist, stelt Erik van Dam, adviseur bij de VvAA. Om de ontwikkelingen te verhelderen, beschreef hij de stand van zaken (Zie: Kabinet: zzp-modelovereenkomsten nog even overeind). Van Dam schetst hier wat praktijkhouders en zelfstandigen zelf van de handhaving kunnen gaan merken. ‘De datum 1 januari zie ik als een tijdbom. Iedereen kan naheffingen krijgen’

De modelovereenkomsten zijn een belangrijk instrument bij de bepaling van zelfstandigheid. Deze staan nog even overeind, stelt u, maar tegelijk worden ze wel uitgefaseerd. Hoe zit dat?

‘De bevestiging van de uitfasering lezen we in de brief van het kabinet. In het handhavingsplan van de Belastingdienst was al te lezen dat een werkgroep de toekomst van de modelovereenkomsten zou verkennen. Staatssecretaris Idsinga schrijft nu dat de dienst de lopende modelovereenkomsten eerbiedigt, maar dat er geen verlenging meer mogelijk is na de geldigheidstermijn. Samenwerkende partijen kunnen er vanaf dat moment geen fiscale waarde meer aan ontlenen. De Belastingdienst beoordeelt ook geen nieuwe modelovereenkomsten meer.’

‘Alle modelovereenkomsten die je gebruikt als basis om als opdrachtgever en zzp’er een eigen overeenkomst te sluiten, zijn vijf jaar geldig. Ik denk dat de Belastingdienst een juridisch taaie kluif zou hebben aan het voortijdig uit de markt halen daarvan. Daarmee zouden ze de beginselen van goed bestuur raken; beginselen die in de inleiding van die overeenkomsten expliciet worden benoemd.’

‘Helemaal afschaffen is ook lastig omdat de nieuwe Wet VBAR er nog niet is, die treedt niet eerder in werking dan begin 2026. Die wet moet meer duidelijkheid geven over het al dan niet werken in dienstverband. Vanaf 1 januari kijkt de fiscus wel scherp of mensen ook conform de overeenkomst werken. Je kunt een model wel gebruiken als basis, maar het is vervolgens ook belangrijk dat je die ook naleeft en de Belastingdienst heeft daar een eigen visie op. Een belangrijk punt zijn ook de gezondheidsrechtelijke aspecten die erin staan.’

Welke gezondheidsrechtelijke aspecten spelen dan een rol?

‘Denk aan de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz), die bepaalt wie eindverantwoordelijk is voor de kwaliteit van de zorg in een instelling of praktijk. Dat zijn dus de normen voor kwaliteit die de beroepsgroep gezamenlijk bepaalt en die de zelfstandigheid van de zzp’er versterken. De Belastingdienst zegt nu: we kijken ook naar de eindverantwoordelijkheid voor de kwaliteit van een zorginstelling. Met andere woorden: vertalen die gezondheidsrechtelijke aspecten zich ook in het werkgeversgezag? Bedenk wel dat een Belastinginspecteur uiteindelijk over al die aspecten bij iedere praktijk zelf een oordeel kan vellen. Met alle gevolgen van dien.’

U schrijft dat de modelovereenkomsten nog even overeind staan. Is het mogelijk dat de Tweede Kamer het handhavingsregime nog bijstuurt? Vorige week reageerden Kamerleden kritisch op de beleidsvoornemens. Zie bijvoorbeeld: ‘Zzp-wet zal niet 'hysterisch' gecontroleerd worden, belooft kabinet.’

‘Dat is een terechte vraag. De coalitiepartijen reageerden heel kritisch op de voornemens en de NSC is bijvoorbeeld negatief op het uitfaseren van de modelovereenkomsten. Duidelijk is dat de Belastingdienst deze nieuwe koers mag uitstippelen. Het kabinet is daarmee akkoord, zo blijkt uit de kabinetsbrief en het commissiedebat SZW hierover op 12 september.’

Ook beroepsorganisaties in de zorg zijn kritisch op dit nieuwe regime. Wat is dan hun oordeel?

‘Ze zijn kritisch over het feit dat de Belastingdienst weer gaat handhaven zonder dat er al duidelijke nieuwe wetgeving is. Starten met wetgeving zou de logische volgorde zijn. Ook hebben we samen met hen kritiek op het afschaffen van de modelovereenkomsten. Daarmee verdwijnt een richtinggevend kader. Daarbij is het belangrijk een onderscheid te maken tussen de algemene modelovereenkomsten en de modelovereenkomsten op het niveau van de branche, bijvoorbeeld voor de zorg, terwijl dat door elkaar wordt gehaald in Den Haag.’

‘Het kabinet verwijst naar het zogeheten Deliveroo-arrest van de Hoge Raad, over de algemene modelovereenkomst die Deliveroo hanteert, maar dat is niet vergelijkbaar met de beroepsgerichte modelovereenkomsten die gebruikt worden in de eerste lijn. Die zijn eenvoudiger na te leven en te toetsen. Mijn pleidooi is dan ook: hou die modelovereenkomsten voor de zorg overeind, dat is het enige wat op dit moment richting geeft.’

Ook de invoering van de Wet VBAR laat nog op zich wachten. Wat adviseert u nu praktijkhouders en zzp’ers over hun samenwerking?

‘Het allerbelangrijkste is dat praktijkhouders en zzp’ers nu met elkaar in gesprek gaan over de situatie. Bespreek welke ambities je hebt als zelfstandige en als praktijkeigenaar. En als je duurzaam met elkaar verder wil, is er dan wellicht een vorm van samenwerking die je misschien wel beter past?’

‘In het verleden gingen zzp'ers sneller associëren of een praktijk over te nemen, terwijl ze de laatste jaren langer in die zzp-rol bleven hangen. Tegelijk zag je vaak dat praktijkhouders in de drukte van alledag het gesprek daarover vooruit schoven, ook door het niet handhaven door de Belastingdienst. Als je nu wel even de tijd neemt om te overleggen, kun je als praktijkhouder met een zzp’er een goed gesprek voeren. Als je goed met elkaar kunt opschieten en die zzp’er heeft ook een goede band met de patiënten, is het dan niet passend om te kijken of je naar een overdracht, een associatie of gedeeltelijke overname toe kunt werken?

‘Of is een arbeidsovereenkomst een optie? Al hou je in de regel meer geld over in een zzp-constructie. Aan de andere kant: misschien heb je in het verleden wel iets meer gekregen dan waar je formeel recht op had. Koester dat en ga nu verder op de manier die wel passend is. Ook een arbeidsovereenkomst kun je slim invullen, bijvoorbeeld door optimaal gebruik te maken van de werkkostenregeling. Er is dus best wel wat rek te vinden.’

Is de hele race rond de handhaving en de Wet VBAR nu gelopen?

'We zijn nog intensief in gesprek met VWS en de Belastingdienst, met op de achtergrond ook Sociale Zaken en Financiën. De insteek is daarbij: hoe kunnen we snel tot meer duidelijkheid komen? Het is bijvoorbeeld al half september en vanuit het ministerie hebben ze nog niet met de branche gecommuniceerd, terwijl de handhaving in januari al van start gaat. De vraag is: in welke situaties zou je nog als zzp'er in de zorg kunnen werken? Dat lijkt als je alles zo hoort heel beperkt te zijn. De Belastingdienst gaat nu handhaven op basis van het Burgerlijk Wetboek en het Deliveroo-arrest. Leg eens uit hoe een zorgverlener dit zelf naar de eigen situatie kan vertalen. Zeker als er straks geen modelovereenkomst met fiscale waarde meer bestaat is dat moeilijk. ’

Betekent het dat de Belastingdienst vanaf 1 januari gaat handhaven, ofwel loonbelasting en sociale premies gaat terugvorderen in geval van schijnzelfstandigheid?

‘De Belastingdienst zegt dat ze niet meteen vergrijpboetes gaat opleggen, maar dat is vooral een wassen neus. Dat zegt namelijk niet zo veel: het grote financiële belang zit in het terugvorderen van loonheffingen, vermeerderd met belastingrente en verzuimboete. Van de vergrijpboetes is wat mij betreft überhaupt de vraag in hoeverre ze die op kunnen leggen in deze situatie. Immers: in hoeverre ben je verwijtbaar als praktijkhouder en zzp’er in een situatie die zo onduidelijk is?’

‘Als ze constateren dat er wel degelijk sprake is van een dienstbetrekking, dan kan de Belastingdienst terugvorderen tot 1 januari 2025. De opdrachtgever blijkt dan dus werkgever en die is verplicht om loonheffingen en sociale premies in te houden en af te dragen. De datum 1 januari zie ik als een tijdbom. De dienst heeft hiervoor een team van slechts 80 man, die niet meteen in elke praktijk op de stoep staan. Dat kan dus best een hele tijd duren en ondertussen loopt het risico in financiële zin steeds hoger op. De maximale terugvorderingstermijn is vijf jaar.’

In publicaties is sprake van een overgangstermijn bij de handhaving. Hoe zit dat?

‘Die handhaving start gewoon op 1 januari 2025. Tenzij er politiek iets gaat gebeuren, start dan gewoon de klok. De overgangstermijn ging over die vergrijpboetes, maar die wil ik erg nuanceren. Het zogeheten handhavingsmoratorium zit dus aan de kant van de opdrachtgever, de inhoudingsplichtige voor de loonheffingen. Maar ook de zzp’er kan te maken krijgen met correctieverplichtingen. Ten onrechte ontvangen fiscale faciliteiten komen dan bijvoorbeeld in het geding.’

Links:

• Kabinet: zzp-modelovereenkomsten nog even overeind
• Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg
• ‘Zzp-wet zal niet 'hysterisch' gecontroleerd worden, belooft kabinet’
• Belastingdienst gaat vanaf 1 januari handhaven bij schijnzelfstandigheid: Wel overgangsperiode van een jaar voor werkgevers en zzp’ers