‘Groene huisarts’ Jessie Neffke benadrukt noodzaak ‘primaire preventie’: ‘Leefstijlziektes voorkomen essentieel voor houdbare zorg’

‘Huisartsen kunnen meer uitdragen dat welvaartziektes met onze leefstijl te maken hebben. Het zou een hele omslag zijn als eerstelijnsorganisaties zich daarin durven te manifesteren’, vindt huisarts Jessie Neffke. Organisaties op alle niveaus zouden meer hun rol moeten pakken bij verduurzaming, stelt zij. Maar welke rol kunnen beroeps- en regio-organisaties dan spelen bij die verduurzaming?

Jessie Neffke zet zich al lang in voor vergroening van de huisartsenpraktijk en nam het initiatief tot de werkgroep Duurzaamheid van Sterkz.org (onderdeel van Huisartsen Utrecht Stad). Ook is ze een van de oprichters van de landelijke organisatie De Groene Huisarts. Hoe kijkt zij naar het verloop van verduurzaming in de eerste lijn en de huisartsenzorg in het bijzonder?

Jessie vertelt dat de Nederlands Huisartsen Genootschap, het wetenschappelijke instituut voor de sector, in 2022 als enige huisartsenorganisatie de Green Deal 3.0 tekende. In deze Green Deal gaven meer dan 150 zorgpartijen aan dat ze serieus werk willen maken van allerlei groene doelen, zoals gezondheidsbevordering, kennisontwikkeling, vermindering van CO2-uitstoot, grondstoffenverspilling en medicijngebruik.

’Eerste lijn vaak niet aan tafel’

Bij de NHG houden zich enkele medewerkers al enige jaren bezig met duurzaamheid en de scholing daarover. ‘Ze helpen duurzaamheid in de richtlijnen en standaarden op te nemen. Zo hebben ze richtlijn Infectiepreventie herzien, met daarbij een life cycle analysis, zodat die richtlijn op een duurzamere manier verder ontwikkeld kan worden. Maar als het gaat over Green Deal of over de aanpak van medicijnverspilling in de hele zorg, ontbreekt de eerste lijn vaak nog aan tafel.’

Andere landelijke organisaties als de Landelijke Huisartsen Vereniging en InEen, het platform dat ‘de eerste lijn organiseert’, kwamen nog niet toe aan de Green Deal. ‘Als commitment is het niet verplichtend, het is een intentieverklaring die je afgeeft. Als ze wel actieve steun zouden geven, is dat belangrijk voor het bieden van handreikingen, om praktijken te begeleiden op het gebied van duurzaamheid. Dat zou regio-organisaties en praktijken echt ontzorgen.’

‘Hoe pakken we dat als regio op?’

De beweging naar verduurzaming van de eerste lijn komt nu vooral van onderop, constateert Jessie ook. ‘Begeleiding van landelijke organisaties en de initiatieven van onderen zouden bij elkaar moeten komen. In de regio’s is de urgentie voor verduurzaming duidelijk zichtbaar. Als Groene Huisartsen worden we vaak benaderd door regio's om daar aandacht aan te geven: hoe pakken we dat als regio op? Met subsidie van VWS aan Ineen en NHG is samen met de Groene Huisartsen een scholing ontwikkeld voor de besturen van regionale huisartsorganisaties en een handreiking voor de huisartsenposten. Dat is een mooi voorbeeld van het samenkomen tussen top-down en bottom up. Het zou mooi zijn als dat landelijk verder wordt begeleid. Hoe kun je top-down zorgen dat duurzaamheid in je regio ingebed gaat worden?’

‘Altijd weer een kwestie van geld’

Groene initiatieven vallen of staan met de financiering, merkt Jessie. ‘Het is ook altijd weer een kwestie van geld. Je hebt een projectleider in de regio nodig en bevlogen mensen vanuit de praktijk om een green team te vormen. Zelf heb ik het thema in 2020 gepromoot bij Huisartsen Utrecht Stad en de toenmalige bestuurder heeft dat aangekaart bij de zorgverzekeraar voor financiering. Zo is het balletje gaan rollen. Het bestuur van HUS staat er achter en tekende de Green Deal 3.0. Met het projectgeld hebben we een green team opgericht en een projectleider aangesteld om toolkits te ontwikkelen.’

‘Neem duurzaamheid overal in mee’

Regionale huisartsenorganisaties doen er goed aan de zorgverzekeraar bij de plannen voor verduurzaming te betrekken, is de les van Neffke. ‘Als het bestuur de urgentie onderkent en de zorgverzekeraar bereid is mee te betalen kun je de professionaliseringsslag maken, die nodig is om op alle niveaus – kantoren, huisartsenposten, praktijken – te verduurzamen. Duurzaamheid zou eigenlijk overal in meegenomen moeten worden, het heeft immers betrekking op vrijwel alles. Ideaal zou zijn als je bij alles een groene bril opzet. Duurzaamheid moet in de haarvaten zitten van je organisatie.’

‘In Utrecht werken we met thema’s als chronische zorg, ouderenzorg, ggz en leefstijl. Daar kun je ook met een groene bril naar kijken. Wij onderzoeken nu hoe we het ecologisch perspectief verder kunnen opnemen in de organisatie. Duurzaamheid is geen project, maar iets dat je altijd moet meenemen. Je kunt het niet even twee jaar goed doen, je bent er niet snel klaar mee.’

‘Zoals de maatschappij nu is ingericht, is niet houdbaar’

De huisartsgeneeskunde zou zich meer moet laten horen bij primaire preventie, vindt Jessie Neffke. ‘Wij zijn nu vooral met secundaire preventie bezig. Dan grijp je in als mensen al ziek of te dik zijn. Voor de gezondheid van de planeet en de mens moet je eigenlijk niet ziek worden. Probeer welvaartsziektes en overgewicht te voorkomen voordat ze ontstaan. Dat begint al bij de jeugd opvoeden met een gezonde leefstijl, zodat ze de problemen niet krijgen. Nu speelt altijd de vraag: heeft de huisarts hier een rol bij? In hoeverre moet je je dan ook met primaire preventie bemoeien?’

‘Als huisarts kun je laten zien dat het zorginfarct, waar we tegenaan lopen, voorkomen kan worden. Als we allemaal gezonder gaan leven, hoeven we niet voortdurend welvaartsziektes te behandelen, zoals suikerziekte die nog niet te genezen is. We moeten onze stem meer laten horen: zoals de maatschappij nu is ingericht, is niet houdbaar. Laten we signaleren dat gezonde voeding duurder is dan ongezonde en dat je daar blijkbaar nog altijd reclame voor mag maken. Daar paal en perk aan stellen is nodig voor de gezondheid, maar ook voor het betaalbaar en overeind houden van het zorgsysteem. Huisartsen kunnen meer uitdragen dat de welvaartziektes met onze leefstijl te maken hebben.’

Waarom durven huisartsen die rol niet op te pakken?

‘De beroepsgroep voert daarover wel discussie: zijn wij daar als huisarts voor? Wij zijn er op de eerste plaats voor de zieke mensen en niet voor de gezonde mensen, is vaak het argument. Nu gaat maar drie procent van het hele zorgbudget naar preventie, terwijl in mijn ogen de oplossing juist daarin zit. De echte oplossing is plantaardig eten, maar dat is een heel gevoelig onderwerp. Het taboe dat daarop zit, moet eraf en daarvoor hebben we VWS nodig, die voor andere wet- en regelgeving kan zorgen en de kennisoverdracht kan ondersteunen. Het ministerie heeft dan wel een duwtje in de rug nodig van zorgprofessionals.’

Wat zijn goede voorbeelden van landelijke en regionale initiatieven?

‘Een goed voorbeeld van een actieve regionale coöperatie is RegiozorgNu, in de provincie Utrecht. Zij hebben samen met NHG een quickscan ontwikkeld op basis van het e-book De Groene Huisartsenpraktijk. Ze moedigen huisartsen aan een quickscan in te vullen en praktisch met duurzaamheid aan de slag te gaan. Wat ze goed is erg inzetten op motiveren en mensen enthousiast maken met nieuwsbrieven, video’s en bijvoorbeeld een duurzaamheidskalender.’

De Groene Huisarts geeft veel scholingen over duurzaamheid. ‘Dat doen we voor huisartsen en regio-organisaties, die willen weten hoe ze moeten beginnen met verduurzamen. We zijn ook in gesprek met de beroepsverenigingen over hoe de netwerkondersteuning versterkt kan worden. Als Groene Huisarts zeggen we: ga niet zelf het wiel opnieuw uitvinden, maar laten we vooral de kennis bundelen. Zorg dat je elkaar weet te vinden, zodat je makkelijker slagen kunt maken die passen bij jouw organisatie.’

Is de rol van het bedrijfsleven bij de verduurzaming van de huisartsenpraktijk niet minstens zo belangrijk?

‘Ja, dat is zeker van belang bij het vergroten van circulair werken, zoals afvalreductie en gebruik van reusables. De industrie besteedt nog niet veel aandacht aan dit onderwerp en voor de inkoop van duurzame opties moet je hard zoeken. Vroeger waren de opties vaak veel duurzamer: zo had niemand wegwerpscalpels maar een wegwerpmesje dat je op een herbruikbaar lemmet zet. Wat ook veranderde is het naaldje voor een vingerprik bij bijvoorbeeld diabetici. Vroeger had je daarvoor een heel klein metalen puntje, nu heb je een groot plastic ding met een veersysteem erin.’

‘Gelukkig zijn er nu onderzoeken gedaan over het speculum, de eendenbek bij vaginaal onderzoek. De metalen versie is herbruikbaar, ondanks dat je die eerst weer moet steriliseren, is dat duurzamer dan plastic. Ik hoor veel mensen ook klagen over apparaten, die nog goed zijn maar niet meer geüpdatet worden of waarvan bepaalde onderdelen niet meer worden geleverd. Dan moet een praktijk bijvoorbeeld een goede spirometer toch weg doen.’

Verder lezen:

• ‘Duurzame praktijkvoering’ bij Nederlands Huisartsen Genootschap

• De Groene Huisarts

• Huisartsen Utrecht Stad en RegiozorgNu

• Green Deal 3.0   

• E-book De Groene Huisartsenpraktijk

Meer lezen in MedischOndernemen:

• Thema Duurzaamheid: een dossier met 30 artikelen

• Janneke de Jong, Buitenfysiotherapeut: ‘Ik wil iets neerzetten dat een kleine footprint heeft’, 11 april 2024

• Huisarts Jessie Neffke over duurzame zorg: 'Iedereen worstelt met zijn idealisme en de tijd die het kost’, 4 mei 2023

• ‘Groenste huisarts’ Dennis Pot: ‘Het is gek dat ik in 2021 nog de eerste ben’, 20 mei 2021