Martien Bouwmans ‘ontrafelt’ de zorg: 'De huisarts hoort in multidisciplinaire centra in plaats van in kleine winkeltjes'

Socioloog Martien Bouwmans (69) schetst in zijn boek - met als ondertitel ‘zin en onzin in het Nederlandse zorgsysteem’ - hoe het stelsel is ontstaan en hoe het nu functioneert. Hij signaleert tal van tegenstrijdigheden, bijvoorbeeld in de rol van eerstelijnszorgverleners en plaatst vraagtekens bij de zorgverzekeraars als ‘eeuwige boeman’. Veel zorgverleners keren zich tegen marktwerking in de zorg, maar blijven het liefst wel vrije ondernemer. Als alternatief voor ‘al die kleine winkeltjes’ in de eerste lijn pleit hij voor sterke multidisciplinaire gezondheidscentra die de zorgvraag beter beantwoorden, beter samenwerken en meer op preventie inzetten.

Zorgverzekeraars en gemeenten moeten in de eerste lijn samen de regie nemen, betoogt Bouwmans, en verwijst naar een initiatief in 2000 om de zorg in de nieuwe wijk Amsterdam-IJburg anders te organiseren. ‘Ik was daar betrokken bij de aanbesteding van de gezondheidszorg. Dat was een poging van de gemeente en de verzekeraar om de domeinen te overstijgen en de inkoop te sturen. De zorg zou niet in intramurale instellingen worden geboden, maar moest aan huis worden geleverd. We probeerden niet alleen de inkoop te sturen, ook de inhoud. Het plan sneuvelde omdat de woningbouw stagneerde door een economische dip en er aanvankelijk niet genoeg mensen gingen wonen.’

Bouwmans trekt een parallel met de toekomstige eerste lijn in de Merwede Kanaalzone, de nieuwbouwwijk bij het centrum van Utrecht. ‘Alles is er geregeld wat betreft de infrastructuur, verkeer, verduurzaming en de zonnepanelen, maar wat is de opzet van de zorg? Welke mensen komen er wonen? Welke zorgvoorzieningen horen daar dan bij? Als je vindt dat de eerstelijnszorg meer verbonden moet zijn met het sociale domein, maak dan als gemeente en zorgverzekeraars samen ook een plan voor de zorginfrastructuur. In Nederland is het niet gebruikelijk om die zaken vooraf te organiseren.’

Wat ziet u als knelpunten als het gaat om ‘zin en onzin van het stelsel’ in de eerste lijn?

‘In de gezondheidszorg bestaan veel mythes. Volgens sommigen wordt er continu bezuinigd op de zorg, anderen klagen voortdurend over de administratieve lasten. Alleen: er wordt niet bezuinigd op de zorg, maar juist systematisch meer geld aan uitgegeven. Kijk je naar de administratieve lastendruk, kijk dan ook wie die eigenlijk veroorzaakt. Dan kom je erachter dat het met de lastendruk vanuit zorgverzekeraars best wel meevalt. Zorgverleners veroorzaken die druk vaak zelf.’

‘Bij zorgverzekeraars is de backoffice goed georganiseerd en geautomatiseerd. Aanbieders krijgen altijd hun rekeningen op tijd betaald. Als je dat vergelijkt met al die huisartsinformatiesystemen (HIS) vraag ik me af: waarom hechten die huisartsen zo aan hun eigen informatiesystemen? Waarom is de gegevensuitwisseling zo dramatisch?’

U noemt als knelpunt ook dat de eerste lijn ‘ondoelmatig’ is georganiseerd, terwijl er grote maatschappelijke uitdagingen zijn.
‘De eerste lijn is gebaseerd op vrije vestiging, individuele hulpverleners die allemaal een contract moeten hebben. De zorgverzekeraars sluiten tienduizenden contracten per jaar met al die hulpverleners, wat administratief bewerkelijk is. Als je in de wijk kijkt zie je overal winkeltjes: een apotheek, de fysiopraktijk, de huisartsenpraktijk. Die winkeliers zijn allemaal erg tegen de ‘productie gebonden’ bekostiging, maar willen wel betaald krijgen voor hun producten. Vervolgens moet je heel veel energie steken om al die kleine winkeltjes te laten samenwerken. Doelmatiger zou het zijn om kleine eerstelijnsinstellingen te hebben die werken met multidisciplinaire teams in plaats van alle losse pionnetjes met kleine eigen winkeltjes.’

Hoe ziet u de huidige huisartsenzorg? U bent erg kritisch over het effect van stimuleringsprogramma’s als de gelden voor organisatie en infrastructuur.

‘Ik draag de huisarts een warm hart toe, die wil ik laten groeien en bloeien. Alleen zoals het nu gaat, isoleren ze zich. In een column heb ik vastgesteld dat er in twee jaar 500 miljoen euro extra naar de huisartsenzorg is gegaan, dat is vijftien procent groei van het totale budget voor huisartsenzorg. Wat het opleverde kan de sector niet goed aangeven, terwijl de prioriteiten nu weer dezelfde zijn als twee jaar geleden: meer tijd voor de patiënt, digitalisering en organisatie- en infrastructuur.’

‘Als het geld was gestoken in een betere organisatie van de eerste lijn, had dit waarschijnlijk veel meer opgeleverd. Iemand moet dat zeggen. Als een sector 500 miljoen krijgt, moet die zich ook kunnen verantwoorden over wat er mee gedaan is.’

U noemt de noodzaak tot meer tijd per patiënt ook een mythe?

‘De mythe is dat de huisarts is ingeklemd in een “tienminutenconsult”. Verzekeraars schrijven niet tien minuten per patiënt voor. Het consult is een betaaltitel. Tien minuten is het gemiddelde. Voor een consult kunnen ze nul tot twintig minuten uittrekken, waarbij veel huisartsen wel na tien minuten een dubbel-consult declareren.’

‘Ik pleit voor een gedifferentieerd tarief, zoals de Stichting Arts en Zorg met Menzis heeft afgesproken, waardoor de huisartsen een budget krijgen dat ze naar eigen inzicht kunnen besteden. Artsen krijgen bij dit experiment een inschrijftarief op basis van de historische kosten. Ze ervaren hierdoor veel meer autonomie en minder administratieve lasten. Ze kunnen het werk naar eigen inzicht doen en zoveel tijd uittrekken voor de patiënt als nodig, maar dat beïnvloedt hun inkomen niet. Huisartsen blijken daar heel tevreden over.’

Meer lezen:

• MedischOndernemen, Hoogleraar huisartsgeneeskunde Anneke Kramer: ‘Over tien jaar werken huisartsen in wijkpoli', 24 augustus 2021
• MedischOndernemen, Marc Bruijnzeels over de ‘futureproof’ huisartsenpraktijk: ‘Verzekeraars belemmeren soms samenwerking’, 22 juni 2021
• MedischOndernemen, Marc Bruijnzeels: ‘Ga op zoek naar een samenwerkingspartner’, 1 juli 2021
   

Publicatie: Martien Bouwmans, ‘Het zorgstelsel ontrafeld. Zin en onzin in het Nederlandse zorgsysteem’, uitgeverij BSL, 2021
 

Dit is een gedeeltelijke voorpublicatie van het interview met Martien Bouwmans, dat in MedischOndernemen 3 verschijnt.