‘Het begin van alles’ en de vrijheid om vaccinatie te weigeren

De overheid ging ervan uit dat het nu eenmaal een gegeven is, dat ongeveer 15% van de populatie niet meedoet met de door overheid afgegeven richtlijnen. Waren dat mensen die van nature minder gehoorzaam zijn of meer wantrouwend zijn? Duidelijk was dat deze groep zich niet makkelijk liet overreden. Zij geloven niet zomaar de media en hebben argwaan tegen veranderingen. Als zij zich gedwongen voelen, gaan ze in verzet. Soms passief, maar ook actief. 

Extremisten of non-conformisten 

Deze groep werd al snel ‘extremisten’ genoemd. Zo hebben deze non-conformisten eigen waarheden, die vaak strijdig zijn met de dan algemeen geldende ideeën. Het was voor mij een puzzel om dit gedrag te begrijpen. Eigenlijk kon ik er niets mee. Zeker niet als ik non-conformisten diende te begeleiden. Hoe ver wilde ik meegaan met iemand in zijn waarheid en wanneer diende ik mensen toch te overtuigen van mijn waarheid? Wat betekent dit gedrag eigenlijk? Recent las ik het boek: ‘Het begin van alles’, en daarin vond ik het antwoord op deze vraag. 

Nieuwe kijk op geschiedenis 

‘Het begin van alles’ van David Graeber en David Wengrow, was deze zomer het vakantieboek voor mensen die zich interesseren in de menselijke geschiedenis. Een must voor hen, die Yuval Noah Harari, Jared Diamond en andere non-fictie-schrijvers over de menselijke geschiedenis hebben gelezen. Het boek zou een geheel nieuwe kijk op die geschiedenis geven, zo was de aankondiging.  

‘Het begin van alles’  is geen makkelijk boek. De zinnen zijn vaak lang en in die zinnen wordt te veel verteld. De kracht van het boek ligt in de ‘verdiepende analyse’ van de volkeren in Noord- en Zuid-Amerika, en hun invloed op de Europese verlichtingsdenkers als Jean-Jacques Rousseau. De ontwikkeling die we kennen in Europa en Azië, is niet vergelijkbaar met de ontwikkeling van deze volkeren.  

Vraagtekens bij aannames 

De schrijvers tonen aan dat wij vraagtekens moeten zetten bij allerlei aannames over onze verre voorouders. Zo blijkt de klassieke hypothese rond de landbouwrevolutie, dat de mensheid zich overal ontwikkelde van een cultuur van jagers-verzamelaars naar landbouwcultuur, voor veel Amerikaanse volkeren niet op te gaan. Graeber en Wengrow constateren dat het idee niet klopt, dat de landbouw er toe leidde dat eigendom van grond en goederen een universeel gegeven zou zijn. Ook het verdedigen van bezit en de bevolkingsexplosie na het ontstaan van de landbouw is waarschijnlijk niet de reden tot meer geweld geweest. Zo tonen Graeber en Wengrow aan dat onze kijk op de prehistorie te smal is geweest.  

Drie vormen van vrijheid 

Wat ik bijzonder vind aan het boek ‘Het begin van alles’, is de beschrijving van drie basisvormen van maatschappelijke vrijheid, die je in de praktijk kunt brengen als volk. De inheemse Amerikanen leefden in samenlevingen waarin de mensen over het algemeen autonoom en vrij waren, in tegenstelling tot de Europeanen met wie ze in de 16e tot en met 18e eeuw in contact kwamen. Het gaat hier niet over juridische vrijheden, maar om wezenlijke vrijheden. Ook niet om regeltjes en rechten, maar over de manier waarop deze volkeren in vrijheid leefden. De schrijvers noemen deze drie belangrijkste vormen van wezenlijk vrij zijn: 

1. De vrijheid om de eigen gemeenschap te verlaten en je ergens opnieuw te vestigen, 

2. De vrijheid om bevelen, die door anderen worden uitgevaardigd,  naar eigen goeddunken niet op te volgen of naast zich neer te leggen, 

3. De vrijheid om volledig nieuwe maatschappelijke werkelijkheden te creëren, of je tussen verschillende maatschappelijke werkelijkheden te bewegen. 

De eerste en de derde vrijheid zijn voor ons invoelbaar en zouden we liberaal kunnen noemen. De tweede vrijheid is voor ons in Europa en Azië nergens standaard gerealiseerd. We kennen het recht om te demonstreren en om te staken in de EU, maar daar houdt het wel mee op. De almacht van onze instellingen is onaantastbaar. Die almacht kan mensen in grote problemen brengen, en dan hebben mensen in onze cultuur niet die tweede vrijheid. Als voorbeeld de almacht van de Belastingdienst in de toeslagenaffaire. Maar zo zijn er veel voorbeelden van regels en instellingen, waardoor mensen worden beperkt. En kennelijk voelen mensen die beperkingen sterk, als er van overheidswege besluiten worden genomen, waaraan iedereen zich moet houden.  

Bij de inheemse Amerikanen zou een regerende instelling een oorlog kunnen starten, en dan zouden individuen een oproep om mee te vechten naast zich neer kunnen leggen. In onze cultuur heeft het individu te buigen voor de meerderheid. De keuzevrijheid van het individu wordt dan opgeofferd. Mensen kunnen zich dan beperkt voelen in hun individuele vrijheid, en snakken naar de vrijheid om naar eigen goeddunken bevelen niet op te volgen of naast zich neer te leggen. 

Besluiten van het crisisteam 

Mogelijk is dat ook het proces wat we zagen in de covid-tijd. De beperkingen in die tijd waren geen afspraken op basis van enige consensus, maar steeds besluiten van een crisisteam van de regering. Ik denk dat alle mensen de beperkingen van een avondklok gevoeld hebben, maar voor een kleinere groep was het reden om die bevelen naar eigen goeddunken niet op te volgen of naast zich neer te leggen.  

En als mensen herhaaldelijk geprikkeld worden om bevelen niet op te volgen, ontstaan er voor hen parallelle werkelijkheden. ‘Ik krijg al weer een bevel dat ik liever niet opvolg. Wat zou er spelen dat dit al weer gebeurt? Wie heeft er voordeel bij? Het kan toch niet alleen aan mij liggen? Wie gebruikt mij? En als non-conformisten elkaar vervolgens treffen, herkennen ze bij elkaar het gevoel dat ze gebruikt zijn door de beslissers. Er ontstaat een groep mensen, die zich niet meer laat overtuigen. Ook niet van een inmiddels bewezen effectieve medische oplossing. 

Het lijkt mij verstandig om als instelling of als overheid meer rekening te houden met deze tweede vrijheid. Dat zou betekenen dat men deze vorm van vrijheid meer zou moeten erkennen. Al was het maar door respectvol om te gaan met afwijkende meningen. En naar elkaars waarheid te luisteren. Maar er zal, denk ik, altijd een groep blijven van mensen, die zich door een overheid niet laat beïnvloeden. Soms zijn dat onze extremisten en soms onze helden. 

Bestelinformatie www.hetbeginvanalles.nl