Quickscan helpt bij overstap naar duurzaam voorschrijven: ‘Sta stil bij elke pil’

Aanleidingen om duurzamer te gaan voorschrijven zijn er genoeg. Zo is de zorgsector in Nederland verantwoordelijk voor 7% van de CO2-uitstoot, 4% van het afval en 13% van het grondstoffengebruik. De meeste vervuiling is daarbij het gevolg van de productie, gebruik en uitscheiding van medicatie. Meer dan 190.000 kg medicijnresten komen jaarlijks in het oppervlaktewater terecht met alle gevolgen van dien. 80% van alle voorgeschreven medicatie wordt voorgeschreven door huisartsen.

Grootste vervuilers

Diana Lucassen is huisarts te Vinkeveen en actief in De Groene Huisarts, een groep huisartsen die duurzaam werken in de huisartsenpraktijk promoten en ondersteunen. Emma van Roosmalen is openbaar apotheker in Vugt en ook voorzitter van de klankbordgroep Duurzame Farmacie van de KNMP. Lucassen: ‘Het jeukte bij mij bij het thema medicatie, omdat dat een van de grootste vervuilers is vanuit de zorg. Als huisartsen en apothekers zijn we de enigen die dat goed kunnen aanpakken. Bij De Groene Huisarts waren ook collega’s die er bezorgd om waren, niet alleen huisartsen maar ook apothekers, zelfs een gedragswetenschapper werkte mee.’

Lucassen benadrukt dat ze erg huiverig is om huisartsen nog meer taken toe te schuiven. ‘De werkdruk in veel praktijken is soms bijna onmenselijk. Tegelijk merken we dat huisartsen er graag een steentje aan bij willen dragen, maar geen tijd hebben om het wiel uit te vinden. Hoe kun je het dan zo makkelijk mogelijk maken om collega's te helpen duurzame stappen te zetten? Daarvoor is de quickscan een mooie oplossing.’

Aandacht voor chronische medicatie

Emma van Roosmalen constateert dat er lange tijd wel heel makkelijk is voorgeschreven: ‘Dat leek een quick fix, maar dat blijkt niet zo te werken. Als je eerst het gesprek aangaat en de leefstijl van de patiënt kunt veranderen, voorkom je veel milieuschade. Het NHG en de KNMP hebben inmiddels diverse kennisdocumenten die beschrijven hoe je chronische medicatie kunt afbouwen. Als je cholesterolverlagers wilt afbouwen staat daarin hapklaar beschreven hoe je dat kan doen. In het begin kost dat moeite, maar als je de patiënt langdurig gezonder krijgt, levert dat ook tijdwinst op.’

'Sta stil bij elke pil'

De Quickscan Duurzaam Voorschrijven heeft als uitgangspunt ‘Sta stil bij elke pil’ en als hoofdpunten:

• Niet voorschrijven. Zou het lukken zonder medicijnen?
• Afbouw chronische medicatie. Streef naar stoppen of laagste dosering met goed effect.
• Anders voorschrijven. Kies een duurzame behandelvorm.
• Start nieuwe medicatie. Sta stil bij elke pil.
• De patiënt. Betrek de patiënt bij duurzaam omgaan met medicijnen.
• Algemene handelswijzen die helpen bij duurzamer omgaan met medicijnen.

Bron: Quikscan Duurzaam Voorschrijven 

Gezonde levensstijl

Om medicatie te voorkomen werkt het stimuleren van een gezonde leefstijl het best, schetst Lucassen. ‘Dé manier om niet of minder voor te hoeven schrijven, is als patiënt goed voor jezelf gaan zorgen. Een paar keer per week sporten, meer groente en fruit eten, minder vetten, koolhydraten, suikers en zout. Dat zijn algemene leefregels voor beweging en voeding, die enorm effect hebben. Ik heb mensen met hoge bloeddruk, die als ze eenmaal besluiten 7.000 of 10.000 stappen per dag te gaan zetten en hun voeding om te gooien, alle bloeddrukpillen kunnen afbouwen. Het is ongelooflijk wat je bereikt als je besluit om echt je best te gaan doen voor een gezonde levensstijl.’

Van Roosmalen: ‘We hebben gekeken naar welke natuurlijke zelfzorgmiddelen bewezen effectief zijn. Denk aan thee met honing. Dat is net zo effectief gebleken als elk hoest- of keeldrankje wat je kunt kopen. Gember is bijvoorbeeld bewezen effectief bij misselijkheid en cranberries zijn bewezen effectief tegen urineweginfecties. Wetenschappelijk bewijs is er ook dat plantaardige voeding bewezen effectief is tegen reumatoïde artritis. Meer onderzoek is nodig om te bepalen of natuurlijke zelfzorgmiddelen een grotere therapeutische rol kunnen spelen.’

De omslag naar een gezondere leefstijl is bepalend voor het terugdringen van medicijngebruik, is de overtuiging van Lucassen. ‘Overgewicht is fors aan het toenemen. In mijn eigen gemeente heeft al twee derde van de mensen overgewicht dan wel ernstig overgewicht. Meer bewegen en gezonder eten verbetert de gezondheid, betekent minder geneesmiddelen, minder autoverkeer en landgebruik. Als je gezonder eet, minder vlees en meer plantaardig, heb je ook minder landgebruik nodig. Dat betekent weer minder stikstof, minder CO2-uitstoot, en uiteindelijk ook weer minder medicijngebruik.’ (Zie: E-handboek De Groene Huisartsenpraktijk, p. 41)

Lean afleversysteem

Bij een goede start van de medicatie kunnen huisarts en apotheker samen werken om zo min mogelijk te verspillen. ’Dat hebben we in deze quickscan geprobeerd. Op deze manier naar medicatie kijken is nooit eerder gedaan. Hoe kunnen we zo weinig mogelijk verspillen? Welke vervolgstappen moet je zetten? Maak goede vervolgafspraken voor de hele behandeling. Antidepressiva en hoge bloeddrukpillen gebruik je heel lang, maar hoe doe je dat op een verantwoorde manier? Zorg dat als je de medicatie opbouwt, je niet te snel of te langzaam gaat, waardoor er weer pillen in de prullenbak belanden.’

Lucassen en Van Roosmalen pleiten voor een ‘lean afleversysteem’. ‘Lean wil zeggen: gericht op de goede aantallen, waarbij de apotheker en de apothekersassistenten geen onnodige klussen hoeven te doen. Kies hele strips, hele doosjes. De hoeveelheden mogen af en toe een beetje naar beneden of boven worden afgerond om dit mogelijk te maken. Kijk hoeveel stuks een strip bevat en pas daarop het aantal aan. Zo kun je eenvoudig zorgen dat hele doosjes afgeleverd worden of hoef je veel minder in strips te knippen.’

Starten en sturen

Sturen op therapietrouw blijft lastig, is de ervaring van beiden. Starten met nieuwe medicijnen vergt goede uitleg, merkt Lucassen. ‘Veel mensen weten echt niet waarom ze iets slikken. Zoek samen naar het ideale middel waarbij het optimale resultaat wordt behaald bij zo laag mogelijke doses en zo min mogelijk bijwerkingen. Voorheen zochten we naar de beste werking, zo weinig mogelijk bijwerkingen en betaalbaarheid. Nu is er een heel belangrijk punt bijgekomen: de duurzaamheidsfactor.’

Emma van Roosmalen: ‘Als je medicijnen niet goed gebruikt, is dat per definitie verspilling. Misschien werkt het wel, maar als je ze beter gebruikt kan een veel lagere dosering al voldoende zijn. Veel geneesmiddelen zijn tegenwoordig zo goedkoop, waardoor je als patiënt vrij makkelijk denkt: een doosje cholesterolverlagers kost maar 1 euro, wat maakt het nou uit hoe ik ermee omga? Intussen zijn ze wel heel belastend voor ons milieu en ons klimaat.’

Lokale samenwerking

Diana Lucassen: ‘In Vinkeveen hebben we maar één apotheek en twee huisartsenpraktijken. We hebben regelmatig en laagdrempelig overleg. We maken bijvoorbeeld afspraken over het vervangen van aerosolen door poederinhalatoren, vanwege de drijfgassen die extreem schadelijk zijn. We zijn daar een jaar geleden mee begonnen, zaten we eerst op 50% aerosolenen nu op 30%, dankzij de samenwerking met de apotheek en de praktijkondersteuners, die de astma- en COPD-patiënten ondersteunen.’

Samen met haar praktijkondersteuners besteedt Lucassen veel aandacht aan de levensstijl van haar patiënten. Ze wijst op haar positieve ervaringen met de Gecombineerde Leefstijlinterventie. ‘We verwijzen daarvoor gericht naar de fysio’s. Zij hebben het heel enthousiast opgepikt en geven ook terugkoppelingen. Inmiddels hebben we hele positieve effecten met de GLI. Het blijkt dat mensen ook echt in groepen met elkaar blijven sporten. Dat levert een hele positieve energie op in het dorp.’

Zorgverzekeraars onmisbaar

In de ogen van Roosmalen en Lucassen is de ondersteuning door de zorgverzekeraars onmisbaar bij duurzaam voorschrijven. ‘In mijn regio hadden we met RegiozorgNU, de regionale huisartsenorganisatie in noordwest Utrecht, voor de Quickscan Duurzame Huisartsenpraktijk een afspraak hierover met Zilveren Kruis’, zegt Lucassen. ‘Als huisartsen konden aantonen dat ze hun praktijk op drie punten hadden verduurzaamd met die quickscan kregen ze een financiële compensatie voor de uren die ze eraan gewerkt hadden. Over de Quickscan Duurzaam Voorschrijven gaan we ook gesprekken voeren.’

Verder lezen:

• Quikscan Duurzaam Voorschrijven
• Quickscan Duurzame Huisartsenpraktijken
• E-handboek De Groene Huisartsenpraktijk
• RegiozorgNU, huisartsenorganisatie noordwest Utrecht

Meer artikelen over dit thema onder meer:

• Huisartsenpraktijk verduurzamen met het hele team: ‘Minder voorschrijven, minder materialen, minder doen kost geen tijd’, 12 juli 2024
• ‘Groene huisarts’ Jessie Neffke benadrukt noodzaak ‘primaire preventie’: ‘Leefstijlziektes voorkomen essentieel voor houdbare zorg’, 29 mei 2024
• Dossier Duurzaamheid
• Huisarts Iris Wichers: ‘Maak duurzaamheid en milieu onderdeel van elke richtlijn’, 1 juni 2021
• ‘Groenste huisarts’ Dennis Pot: ‘Het is gek dat ik in 2021 nog de eerste ben’, 20 mei 2021