Toekomst van het zorgstelsel volgens Guus van Montfort: De zorg is geen koekoeksjong dat de rijksfinanciën opeet

Oud-huisarts Thieu Heijltjes bespreekt het nieuwe boek van Guus van Montfort ‘De toekomst van de zorg en het zorgstelsel’. Van Montfort analyseert hierin onder meer de werkelijke kosten en voorspelt dat de sector zich steeds meer naar gepersonaliseerde zorg zal ontwikkelen. Hij voorspelt dat de zorgkosten redelijk binnen de perken blijven.

Meestal krijg ik als oud-huisarts negatieve kritiek te horen op de kwaliteit van ervaren zorg. Maar deze week vertelde mijn vriend Jos hoe goed het met zijn partner ging. Ze wordt begeleid door een geriater in ons ziekenhuis voor haar meervoudige problemen. ‘Geweldig hoe deze man werkt, hij maakt gebruik van alle mogelijkheden van het ziekenhuis, geen wachttijden. Zij komt op allerlei poli’s en afdelingen. Hij geeft haar vervolgens de uitslagen en overlegt met haar wat zij zelf wil. Heel bijzonder!’ Ik vertel hem dat het een mooi voorbeeld is van gepersonaliseerde zorg: of te wel zorg die actief en routinematig wordt afgestemd op behoeften, voorkeuren en waarden van de patiënt.

Vertrouwen

Met zijn nieuwe boek ‘De toekomst van de zorg en het zorgstelsel. Ontwikkelingen, dynamiek en trends in het zorglandschap’ laat Guus van Montfort opnieuw, vanuit economisch en betrokken denken, zijn licht schijnen op de dagelijkse werkelijkheid in de zorg. Van Montfort onderkent de voortdurende dynamiek van de werkvloer, waar continu innovatie plaatsvindt om de zorg effectief en efficiënt te houden. Zijn belangrijkste medicijn voor de zorg is ‘vertrouwen’. De overheid dient zich niet te bemoeien met de relatie tussen patiënten en professionals, zo stelt hij. Binnen die relatie vindt het zorgproces plaats en die moet zich vrij kunnen ontwikkelen.

Tienpuntenplan

Vorig jaar las ik Van Montforts vorige boek ‘De zorg is van de patiënten en de zorgprofessionals’. In dat boek komt hij met een tienpuntenplan voor de zorg. Duidelijke en eenvoudige aanbevelingen die beleidsmakers maar hoeven op te volgen om de zorg betaalbaar en kwalitatief goed te houden. Hij laat zien hoe veel overheidsbeleid contraproductief is geweest en ondanks de massale bureaucratische controle op alle niveaus de zorg zich toch door innovatie steeds opnieuw weet uit te vinden. Van zijn nieuwe boek gaat hij in een aantal hoofdstukken op de ontwikkeling van het zorglandschap, de rol van de zorgverzekeraars en de rol van de overheid. In feite zijn dat het waarnemingen die het belang van zijn tienpuntenplan nog eens extra benadrukken.

Geen koekoeksjong

In zijn nieuwe boek analyseert Van Montfort de werkelijke kosten van de zorg. De zorg als het koekoeksjong, dat alle rijksfinanciën opeet, blijkt niet te bestaan. Heel merkwaardig hoe politici en zelfs ministers elkaar napraten zonder inzicht in de echte cijfers. Dan is de werkelijkheid toch een andere en blijkt dat de zorgkosten redelijk binnen de perken blijven. Nederland kan in de vergelijking met westerse landen qua kosten en kwaliteit van zorg prima meekomen in de top van deze competitie. Ook vertelt hij dat er veel samenwerking, innovatie en substitutie naar de nulde lijn is in de zorg. Daarbij had hij wat mij betreft OZOverbindzorg als goed voorbeeld kunnen noemen.

OZOverbindzorg

OZOverbindzorg is vanuit een lokaal initiatief in tien jaar tijd uitgegroeid tot een landelijk communicatie- en samenwerkingsplatform, waarvan inmiddels 150.000 mensen dagelijks gebruik maken. Als platform dekt het bijna heel Nederland en is daarmee een innovatie, die tegen alle verdrukking en regelgeving in is ontstaan. OZOverbindzorg is een manier van werken, die de cliënt centraal stelt. Daarmee is OZO hét voorbeeld – buiten het ziekenhuis –hoe je gepersonaliseerde zorg optimaal kunt organiseren. Guus van Montfort denkt dat de zorg steeds meer naar gepersonaliseerde zorg zal ontwikkelen, als meest effectieve en efficiënte vorm. Precies de zorg die iemand nodig heeft en zonder overbodige zorg. Lees in dit verband het onderzoek naar onnodige zorg, waarover ik eerder schreef (Vooral in de communicatie gaat het vaak mis, 13 maart 2024)

Heilige protocollen

Hoe deze gepersonaliseerde zorg zich ontwikkelt, houdt me nogal bezig. Tot voor kort werkte iedereen in de zorg volgens protocollen. Afwijken van die protocollen was heel riskant voor de zorgprofessional. Steeds was er de angst dat het handelen getoetst zou worden door een tuchtcollege: ‘Waarom bent u afgeweken van het protocol?’ Protocollen werden heilig en pas na het volgen van een protocol, werd met de patiënt gecommuniceerd. Die protocollen ontstonden niet zo maar.

Ik weet nog hoe het was in de tijd vòòr de protocollen. Als coassistenten rond 1970 hadden we aantekenboekjes. Die kwamen vol te staan met allerlei informatie over diagnosen en behandelingen, waar nauwelijks eenduidigheid over bestond. Daarmee schiep je als coassistent een zekere vastigheid in de chaos van het medische landschap. Afhankelijk van je hoogleraar of opleider ging je uit van hun informatie om te  weten wat de beste zorg voor mensen zou kunnen zijn. Dat was het stadium waarin de school bepaalde hoe er werd gewerkt. Ondertussen weet ik dat er veel diagnoses en niet-zinnige behandelingen zijn geschrapt. Dankzij onderzoek en nieuwe ontdekkingen ontstonden nieuwe inzichten en is de zorg grondig veranderd. Dat leidde tot steeds meer protocollen.

Gepersonaliseerde aanpak

Voor huisartsen kwamen vanaf de jaren ’80 de NHG-standaarden, maar ook bij de specialisten ontstonden er standaarden die doorlopend werden vernieuwd op basis van onderzoek. De voortgang van de kankerbehandeling is hierdoor bijvoorbeeld sterk bepaald. De protocollen geven een houvast waar die de zorg een basis biedt en de NHG-standaarden werden in heel Europa gekopieerd. Terwijl men in de zorg aan nog hoofdzakelijk protocollair blijft werken, krijgt een gepersonaliseerde aanpak op steeds meer terreinen de voorkeur. De arts bespreekt dan met de patiënt of hij of zij het protocol wel of niet zal volgen.

Persoonlijk proces

Welke ontwikkelingen maken dat we het stadium van de strakke protocollen nu loslaten? Op de eerste plaats is dat het persoonlijk proces van mensen. Zij zijn hoger opgeleid, zij zijn gewend om mee te denken en te praten over hun eigen belangen, tegelijk laten grote groepen ook toegenomen wantrouwen tegen autoriteiten zien. Er is meer diversiteit van mensen, hun meningen en hun overtuigingen (zie bijvoorbeeld: Werkdruk artsen neemt toe door desinformatie: 'Soms heel vervelende gesprekken'). Voor zorgprofessionals is het steeds moeilijker om in te schatten hoe mensen oordelen over medische zaken. Tegelijkertijd zijn er nu veel mensen hoogbejaard en hebben die mensen verschillende vormen van meerdere kwalen tegelijkertijd. Daarop zijn de protocollen niet meer van toepassing.

Ons farmacogenetisch profiel

Er moeten dan  keuzen worden gemaakt. Daarnaast hebben we al ontdekt dat veel protocollen goed werken bij mannen, maar niet bij vrouwen. En er worden steeds meer individuele biologische parameters bekend. Zo blijken we allemaal ons eigen farmacogenetisch profiel te hebben. Vervolgens zijn er veel communicatieve en informatieve mogelijkheden, die we sinds covid meer gewend zijn om te gebruiken. Mensen kijken in hun eigen dossier op internet. Met artificiële intelligentie zal een meer op de persoon toegesneden zorgpad mogelijk worden. Daartoe is nu het Genootschap Gepersonaliseerde Zorg opgericht.

We maken ons al 50 jaar zorgen over de onbetaalbaarheid van onze toekomstige zorg. Steeds blijkt dan achteraf dat we ongelijk hadden, omdat de zorg is geïnnoveerd dankzij nieuwe werkwijzen en uitvindingen. Ook nu praten veel politici over de noodsituatie die er in 2040 kan ontstaan. Ook daarvoor geldt dat dat waarschijnlijk erg zal meevallen. Guus van Montfort beschrijft in zijn publicaties welke innovaties er voor zorgen dat de zorg betaalbaar blijft en hij laat ook zien dat de kwaliteit van de zorg vooral beter is geworden. De meer gepersonaliseerde zorg kan hierbij een belangrijke rol spelen. Als hoogbejaarde ouderen mee mogen denken over hun zorg, zullen er veel zijn die niet kiezen voor de intensieve, protocollaire behandelingen, waarbij ze lang in ziekenhuizen opgenomen worden met relatief weinig winst aan levenskwaliteit. We zien nu zelfs dat ouderen door het Openbaar Ministerie worden vervolgd, omdat ze durven te pleiten voor een zelfgekozen levenseinde.

Thieu Heijltjes, oud-huisarts

Verder lezen:

• De toekomst van de zorg en het zorgstelsel. Ontwikkelingen, dynamiek en trends in het zorglandschap, SWP 2024
• Hoogleraar Guus van Montfort over ‘beeld en werkelijkheid’ in de zorg: ‘Stuur op vertrouwen in de werkvloer’, 9 januari 2024
• ‘Het tienpuntenplan’ van Guus van Montfort: hét recept voor de huidige gezondheidszorg, 24 oktober 2023