Deep democracy: Luister naar de onderstroom en waardeer de stem van de minderheid

In de gezondheidszorg worden we overal geconfronteerd met sabotage. Niet alleen in je maatschap, team of afdeling, maar overal waar de meerderheid of de leiding beleid bepaalt. Het standpunt van de minderheid wordt dan overruled. Maar die minderheid vergeet de miskenning niet. Als iemand terugkomt op een minderheidsstandpunt (‘Zie je wel…’) krijgt hij te horen dat hij 'geen oude koeien' uit de sloot moet halen. Maar het blijft knagen en zo ontstaat sabotage.

Dat begint met zogenaamde 'grapjes', die steeds sarcastischer worden, gevolgd door excuses en smoesjes. Vervolgens verslechtert of stopt de communicatie en worden processen vertraagd. Als de sabotage toeneemt, begint die persoon opzettelijk tegen te werken, te staken en tenslotte breekt er oorlog uit. Dan trekt men zich terug of vertrekt uit de organisatie. Heeft u al situaties herkend?

Kracht van Deep Democracy

Op 14 april deed ik mee met een introductie over Deep Democracy. Charlotte van der Molen en Jolanda Dortmans lieten een dertigtal deelnemers de kracht van de techniek ervaren tijdens een dag van het Platform voor Enneagram Professionals Nederland. Iedereen bleek snel met de technieken te kunnen werken. De filmpjes op YouTube hadden me overgehaald om mee te doen aan deze dag. Maar zelf een dag meedoen heeft mij ervan overtuigd, dat we veel zorgvuldiger naar minderheidsstandpunten moeten luisteren.

Wijsheid van de minderheid

Opmerkelijk was dat Charlotte en Jolanda ons in één dag zo diepgaand kennis konden laten maken met de gesprekstechnieken van Deep Democracy, oftewel de wijsheid van de minderheid. Eerst oefenden wij met de ‘check in-methode’ en daarna met ‘rolfluïditeit’ (alles is een rol). Ook demonstreerden ze het ‘basisgespreksmodel’, dat bestaat uit een aantal stappen, die ervoor zorgen dat de stem van de minderheid wordt gehoord en kan worden meegenomen in het meerderheidsbesluit.

Gesprek op voeten

Leuk om vervolgens het ‘gesprek op voeten’ te doen, waarbij we op zoek gingen naar de meest spannende polariteiten. Ze vervolgden met een filmpje over ‘de sabotagelijn’, die kan ontstaan als mensen niet gehoord worden. Tegelijkertijd lieten ze zien hoe ‘versterken’ werkt. Eigenlijk hebben we die dag alleen het ‘omgaan met edge-gedrag’ en het ‘niet-gevoerde gesprek’ gemist, technieken die mij bij het zien op YouTube hadden geraakt. De training was speels, eenvoudig en aangenaam, maar vooral met veel bewegen.

Groepsdruk van de meerderheid

Toen we hiermee bezig waren, realiseerde ik mij dat de ellende van de Toeslagenaffaire door verschillende ambtenaren en betrokkenen al jaren geleden was gesignaleerd. Ze werden niet gehoord, waardoor er groepsdenken ontstond waarin bijna iedereen meeging. Intussen zijn er veel meer dossiers in Nederland, waarbij de groepsdruk van de meerderheid de waarheid lang blokkeerde, zoals bij de gasboringen in Groningen.

Vrijmoedig en openhartig

Het motto van Deep Democracy is: ‘vrijmoedig spreken en openhartig luisteren’. Bij het onderwerp ‘vissen en haaien’ werd duidelijk hoe ‘vissen’ in het groepsonderbewuste langzaam ‘haaien’ kunnen worden. Als we ons de groepen (of teams) in organisaties voorstellen als een ijsberg, dan is er sprake van een gedeelde, bewuste werkelijkheid boven de waterlijn en een onbewuste, verborgen werkelijkheid onder water. In deze metafoor zwemmen in het groepsonbewuste ‘vissen’ rond: de onuitgesproken gedachten, emoties, irritaties en belangen.

Luister naar de onderstroom

Als er geen ruimte is deze te benoemen of aandacht te geven, worden de ‘vissen’ langzaam maar zeker ‘haaien’. Door aandacht te geven aan wat er zich onder de waterlijn bevindt, voorkom je het ontstaan van ‘haaien’. Dat is er wat er bij Deep Democracy gebeurt: luister naar de onderstroom, waardoor de stem van de minderheid een grote toegevoegde waarde kan hebben. Dat verbetert de besluitvorming diepgaand, want besluiten berusten zo op alle perspectieven en invalshoeken.

Charlotte en Jolanda legden vervolgens de verbinding tussen Deep Democracy en de leer van het Enneagram, waardoor voor de deelnemers het persoonlijk perspectief nog duidelijker werd. Het gebruik van het Enneagram in teams en groepen is een krachtige techniek: zie mijn blog over teambuilding met het Enneagram (‘Kleine ego’s, een goed team’, 7 november 2019). De toevoeging van Deep Democracy is dan een handige tool om spanningen in de groep of team vroeg bespreekbaar en vervolgens hanteerbaar te maken.

Meer informatie: 

• Deep Democracy 
• Wat is Deep Democracy?, YouTube 
• Zeven uitgangspunten voor werken vanuit echte democratie (‘Deep Democracy’), 24 oktober 2022 
• Kleine ego’s, een goed team, blog, 7 november 2019