Zeeuwse zorg krijgt boost door samenwerking en participatie

Het Burgerberaad vormt een belangrijk onderdeel van het inwonerparticipatieplan. Het beraad is geïnitieerd door de Zeeuwse Zorg Coalitie, een netwerk van zorg- en welzijnsaanbieders, de gemeenten, de provincie Zeeland, Zorgbelang Brabant-Zeeland en zorgverzekeraar CZ. Provincie, gemeenten en CZ hebben ook financieel bijgedragen. Een groot deel van het voortraject is gefinancierd door het ‘Wind in de Zeilen’-pakket, het compensatieproject voor de mariniers die niet naar Zeeland kwamen. De inzet van Zorgbelang is bekostigd vanuit de middelen voor Versterking Eerstelijn Zuid-Nederland.

Ontstaan en doel inwonerparticipatie

Edwin Leutscher: ‘Vanuit de Zeeuwse Zorg Coalitie was er een sterke behoefte om niet alleen óver patiënten te praten, maar ook mét. Inwoners betrekken bij zorgvraagstukken is cruciaal, omdat zij dagelijks te maken hebben met de gevolgen van deze uitdagingen. De coalitie zag daarom inwonerparticipatie als essentieel bij het vinden van oplossingen en het creëren van draagvlak. Het doel was om inwoners een gelijkwaardige partner te maken en hen een stem te geven in het bepalen van de toekomst van de zorg. Om een goed beeld te krijgen, wilden we een zo breed mogelijke vertegenwoordiging van inwoners spreken.’

Pascalle de Looff: ‘Zoals het is opgezet in Zeeland, zo’n grote bevolkingsgroep laten meedenken over de toekomst van de zorg, is nog nooit gebeurd. We moesten veel uitzoeken om het goed te organiseren. We hebben aan alle kanten gelobbyd om de neuzen dezelfde kant op te krijgen en financiering te ontvangen. Aan het organiseren van de Burgerberaad-bijeenkomsten zijn heel wat gesprekken vooraf gegaan. De betrokken partijen vonden het eerst spannend. Als je een hele open vraag stelt - ‘Hoe houden we de zorg samen goed?’ - zonder kaders te geven, weet je niet wat er uit gaat komen. Wek je dan niet te veel verwachtingen? Kunnen we het waarmaken?’

‘Voor de uitvoering van het Burgerberaad was het voor ons een absolute voorwaarde om het commitment te hebben dat de uitkomsten ook serieus zouden worden genomen. Om dit te bereiken hebben we het plan vooraf op veel plaatsen gedeeld, zoals in een voortraject met de dertien gemeenten. Dit leidde uiteindelijk tot de nodige steun en financiën. Daarnaast hebben de partijen die zijn aangesloten bij de Zeeuwse Zorg Coalitie een pact ondertekend, waarin ze zich verbinden aan het vormgeven van actieve inwonerparticipatie.’ 

Fysiek Burgerberaad en online platform

De Looff: ‘Toen de juiste partijen waren aangehaakt, konden we van start gaan met de uitvoering van het participatieplan. De inwonerparticipatie in Zeeland is een combinatie van een fysiek Burgerberaad en een online platform, genaamd Denk Mee Zorg Zeeland. Met deze combinatie hoopten wij zoveel mogelijk inwoners te bereiken en mee te laten praten. Het complete Burgerberaad bestond uit vijf bijeenkomsten: een Inwonertop, drie Inwonerwerkplaatsen en de Inwonerraad.’ 

Leutscher: ‘Voor de Inwonertop in februari hebben we eerst random 10.000 inwoners uitgenodigd. Vanuit het overweldigende aantal aanmeldingen hebben we geloot op basis van representativiteit per doelgroep en geografische spreiding. Hierbij keken we naar demografische, economische en sociale kenmerken. We wilden een zo breed mogelijke groep inwoners betrekken.’

Verloop van het proces

De Looff: ‘Het Burgerberaad vond op vijf zaterdagen plaats, vanaf de Inwonertop in februari tot de Inwonerraad op 3 juni. Buiten de fysieke bijeenkomsten hebben de inwonergroepen veel tijd besteed aan het zo compleet mogelijk uitwerken van de ideeën. Inwoners hebben zelf uit hun eigen lijst van onderwerpen bepaald met welke thema’s ze verder wilden. Bij de Inwonertop van 11 februari kozen deelnemers 29 onderwerpen. Tijdens de Inwonerwerkplaats van 4 maart hebben de inwoners deze teruggebracht naar 19. Vervolgens zijn ze in de volgende bijeenkomsten aan de slag gegaan met het uitwerken van een idee dat ze het meeste aansprak.’ 

Leutscher: ‘Het online platform is gebruikt om de ideeën voor te leggen aan andere inwoners, zodat zij ook mee konden praten. Elke inwonergroep mocht een expert uitnodigen die ze verder kon helpen met de uitwerking. De toewijding vanuit de inwoners was indrukwekkend. Ze wilden hun steentje bijdragen aan het verbeteren van de zorg in Zeeland. Alle inzet leidde naar de Inwonerraad op 3 juni. Tijdens de laatste bijeenkomst hebben de inwoners gestemd over de voorstellen. De punten die meer dan 50% van de stemmen kregen, vormen het Inwonerakkoord. Het ging bij dat akkoord dus niet om het leukste idee, maar om een voorstel dat ook echt door de meerderheid gedragen wordt.’

Vervolgstappen

De Looff vertelt dat er onverwacht veel mensen op de bijeenkomsten van het Burgerberaad afkwamen. ‘We hadden nooit bedacht dat er zoveel waardevolle input uit zou komen. Nu wij zo’n grote groep inwoners hebben bereikt, is het belangrijk dat we ze ook vasthouden. Essentieel is dat we blijven doen wat we zeggen en omgekeerd, anders raken we ze kwijt. De term ‘participatie’ dekt niet de ambitie dat burgers op gelijk niveau staan. We willen dat inwoners een gelijkwaardige partner zijn, structureel en duurzaam.’

Leutscher: ‘Onder inwoners ontstond begrip en bewustwording dat ze zelf ook een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het houdbaar maken van de zorg. Zij willen actief betrokken zijn en hun handen uit de mouwen steken. Ze kwamen met interessante en concrete ideeën: een community starten waarbij je voor elkaar zorgt, als starter op de woonmarkt gaan wonen in een verpleeghuis en in ruil daarvoor iets terug doen voor ouderen die daar wonen of een jongerenraad oprichten zodat jongeren kunnen blijven meepraten en meewerken. We willen vanuit het online platform de dialoog blijven voeren en de ideeën en met hen meer handen en voeten gaan geven.’

Direct na het Inwonerakkoord in juni is hiervoor een klankbordgroep van inwoners opgericht, vertelt Leutscher. ‘Met hen gaan we de uitkomsten bespreken en uitwerken. Met professionals, gemeenten, provincie, CZ en met de inwoners gaan we vervolgens de dialoog aan hoe we het gaan realiseren. Zo ontstaat er een verdeling in bestaande projecten die verrijkt worden en nieuwe projecten. Het is ook mogelijk dat we met de inwoners tot de conclusie komen dat ideeën niet (direct) gerealiseerd kunnen worden. Via het platform kunnen inwoners en betrokken partijen alles volgen en wordt uitgelegd wat er gebeurt met het inwonerakkoord.’ 

De Looff: ‘We hopen dat organisaties en inwoners ook zelf gaan zeggen: ‘We hebben hier veel aan’ of ‘We gaan dit doen’. Zorgbelang ondersteunt als onafhankelijke partij de Klankbordgroep binnen de Zeeuwse Zorg Coalitie bij de uitvoering van het Inwonerakkoord en verdere vormgeving van Inwonerparticipatie. De Klankbordgroep ziet erop toe dat de gemaakte afspraken nagekomen worden.’ 

Lessons learned

• Inwonerparticipatie kost veel tijd, constateert Edwin Leutscher. ‘De belangrijkste les voor ons is dat het echt heel veel tijd kost, als je het goed wilt doen. Er zijn heel wat fulltimers mee bezig geweest om het te organiseren.’
• Timing is ook heel belangrijk. Leutscher: ‘Als je gemeenteraadsleden net voor de raadsverkiezingen benadert, loop je het risico na de verkiezingen weer het hele proces opnieuw te moeten doorlopen omdat er nieuwe wethouders zijn aangetreden. Dit is bij ons gebeurd.’
• Eigen kaders loslaten kost overredingskracht. Pascalle de Looff: ‘Iedereen die we hebben gesproken vond het super belangrijk, maar het loslaten van de eigen kaders en patiënten laten beslissen wat jij als zorgprofessional moet doen, heeft veel overredingskracht gekost. We hebben onderschat hoeveel tijd je vooraf moet investeren om iedereen mee te krijgen.’ 

Belangrijkste tips

• Leg vast hoe je de uitkomsten gebruikt, zegt Pascalle de Looff. ‘Neem alle partijen actief mee in het belang en wat dat gaat betekenen voor ze. Maak duidelijke schriftelijk afspraken met elkaar. Je hebt op deze manier altijd iets om op terug te vallen. Durf elkaar er ook op aan te spreken. Wat gaan we met de uitkomsten doen en kunnen we het waarmaken? 
• Probeer niet zelf het wiel uit te vinden. De Looff: ‘Ga ook niet zelf knutselen of bedenken, maar betrek een partij erbij die iets vergelijkbaars heeft gedaan. Pas de geleerde lessen uit andere regio’s toe, Zeeland is nu een mooi voorbeeld.’  
• Laat de organisatie en coördinatie door een onafhankelijke partij uitvoeren. ‘Zo voorkom je dat iemand vanuit eigen belang gaat sturen op uitkomsten. In Zeeland is dat Zorgbelang Brabant – Zeeland. De regie moet liggen bij de inwoners. Als zij zeggen dat bijvoorbeeld bepaalde loketten overbodig zijn, dan is het belangrijk dat hier actie op ondernomen wordt.’
• Leg vakjargon in gewone taal uit. ‘Voor professionals zijn termen als IZA, EPD’s, PGO’s en dergelijke gemeengoed. Alleen inwoners haken daardoor af.’ 
• Hou vol en geloof er in, benadrukt Leutscher. ‘Inwonerparticipatie is geen project, maar houdt nooit meer op. Je hebt een paar kartrekkers nodig die intrinsiek en excentriek gemotiveerd zijn om de participatie van de grond te krijgen. Je begint in een verkennend gesprek waarom het belangrijk is en eindigt in een inwonerakkoord.  Hoe kunnen we de verwachtingen waarmaken? Er is veel onzekerheid aan het begin. Zie inwonerparticipatie als een kans en niet als een bedreiging. Vertrouw ook op de genuanceerde mening van inwoners.’

Conclusie: positieve verandering, meer betrokkenheid

Het betrekken van inwoners bij het aanpakken van zorgtekorten in Zeeland heeft geleid tot positieve veranderingen en een grotere betrokkenheid van de gemeenschap. Het onlineplatform www.denkmeezorgzeeland.nl heeft een belangrijke rol gespeeld in het faciliteren van participatie en het verzamelen van input van inwoners. Inwonerparticipatie in Zeeland laat zien dat het mogelijk is om samen te werken aan verbeteringen in de zorg en dat de stem van inwoners essentieel is bij het vormgeven van het beleid. Met hun toekomstplannen willen de betrokken partijen deze participatieve aanpak verder uitbreiden en anderen inspireren om soortgelijke initiatieven te starten.

Over Edwin Leutscher, Pascalle de Looff en Kirsten Elenbaas-Baane

Edwin Leutscher werkt in de zorg als adviseur, leidinggevende en programmamanager. Zijn expertise ligt bij complexe veranderprocessen om het zorgaanbod beter af te stemmen op de behoeften van inwoners. Pascalle de Looff heeft ervaring in de jeugdzorg, gemeentebeleid en als vertrouwenspersoon. Ze zet zich in voor het verbeteren van de zorg vanuit het perspectief van de inwoners. Kirsten Elenbaas-Baane is directeur van communicatie-adviesbureau ZorgPromotor. Lees ook het interview met haar over 'modern werkgeverschap en employer branding': ‘Bij employer branding hoort simpelweg: beloftes nakomen’

Links: 

• Denk Mee Zorg Zeeland, 
• Zeeuwse Zorg Coalitie, 
• Zorgbelang Brabant-Zeeland, 
• ZorgPromotor