‘Komt een land bij de dokter’: Een heftig boek dat je vaak even moet wegleggen

Michelle van Tongerloo werkt als huisarts én als straatarts bij de Pauluskerk in Rotterdam. Daar krijgt ze te maken met een eindeloze stroom mensen die niet meer in de reguliere zorg terechtkunnen. De ellende van al die zwervende ongedocumenteerden, arbeidsmigranten die hun werk en huisvestiging zijn kwijtgeraakt, en mensen, die dakloos zijn geraakt na een scheiding of ontslag, is gigantisch. Daarnaast heb je ook nog de verslaafden, die in de open lucht proberen te overleven.

Voor al deze mensen heeft zij te zorgen. Komt er naast alle problemen ook nog een medisch probleem bij, dan kan iemand zo maar overlijden. Van Tongerloo vecht dan ook vaak tegen de bierkaai. De tegenwerking die zij daarbij ondervindt van de overheid, van collega-artsen en van ziekenhuizen is moeilijk voor te stellen. Inmiddels is ze door de vele verhalen die ze hierover deelt op sociale media en het platform De Correspondent ook als journalist een invloedrijke stem in het medialandschap.

Onpersoonlijker

Zelf heb ik in mijn gemeente Nederweert pas meegewerkt aan het advies voor het beleid bij schuldhulpverlening, als lid van de adviesraad Sociaal Domein. De gemeente behandelt inwoners met schulden heel netjes. Kennelijk is het voor een gemeente als Rotterdam een stuk moeilijker om sociaal te handelen, dan voor een Limburgse gemeente met nog geen 20.000 inwoners. Zijn er in het grote Rotterdam dan zo veel meer mensen met problemen? Of is de overheid in zo’n havenstad veel onpersoonlijker?

Negatieve spiraal

Het ontbreken van bestaanszekerheid blijkt in Rotterdam steeds weer mensen in een negatieve spiraal te trekken. Als je er op tijd bij bent, kun je met een kleine investering veel ellende voorkomen. Het blijkt nog altijd mogelijk om met betrokken hulpverleners en vrijwilligers zaken te regelen, zodat mensen niet dieper in her moeras zakken. Sociale wetgeving als de Algemene Bijstandswet (1965) zijn ooit ingevoerd vanuit de gedachte dat mensen recht hebben op een minimum om te overleven. Hierdoor zouden mensen niet meer afhankelijk moeten zijn van charitatieve instellingen, zoals voor de jaren ‘60. Intussen blokkeren het wantrouwen van de overheid en de angst bij bestuurders voor misbruik steeds meer een normale uitvoering van deze wetten.

Verkokering

‘Komt een land bij de dokter’ is een vlot geschreven boek waarin Van Tongerloo de problemen van haar patiënten aangrijpend beschrijft. Vervolgens heeft ze uitgebreid aandacht voor de oorzaken van de teloorgang van onze verzorgingsstaat. Waarom komen mensen financieel in de problemen en is er geen opvang voor hen? Waarom zijn of worden mensen dakloos? Waarom zijn er in Rotterdam geen woningen voor moeders met kinderen? Van Tongerloo stuit bijvoorbeeld op de macht van huisjesmelkers. Ze laat ook zien wat de marktwerking heeft gedaan met ons leven. Ze signaleert dat de hulpverlening is verkokerd door alle protocollen en bureaucratie. Hulpverleners leveren niet meer wat nodig is om problemen echt op te lossen, maar alleen datgene wat volgens de regels wel mag.

Zelf organiseren

Zo ontdekte Michelle van Tongerloo dat vaak de enige oplossing is, om wat nodig is dan maar zelf te organiseren en te verstrekken. In haar eigen huisartsenpraktijk begon ze steeds meer geld uit te geven om hopeloze situaties op te lossen. Daarvoor richtte ze zelfs een nieuwe stichting op: het crowdfunding-platform Lekker Geven! Daarnaast belicht zij andere succesvolle particuliere initiatieven zoals Team Toekomst, opgericht in 2020 door Saïda Ouarirou en Mirjam van Rijn, dat hulp verleent bij gezinnen achter de voordeur (Samen voor ieder kind in Rotterdam). Ook beschrijft ze de Verbindingskamer, opgericht door Marianne de Koning, die probeert meer mensen met elkaar te verbinden (De kracht van verbinding).

Cirkelredeneringen

Van Tongerloo prijst ook Albert Jan Kruiter van het Instituut Publieke Waarden, die samen met 45 medewerkers iets fundamenteels weet te veranderen aan situaties zoals de Toeslagenaffaire. Kruiter lost problemen op door de wet goed te kennen en de cirkelredeneringen van de overheid juridisch te doorbreken. Vaak gaat het in het begin maar om kleine bedragen, die vervolgens uitgroeien tot schuldenbergen. Hoe werken deze vicieuze cirkels, waardoor het hele proces vastloopt?

‘Als we aantonen dat iets volgens de wet mag, vragen de ambtenaren, wat het kost. Als we laten zien dat het goedkoop is, vragen ze of het gezin het wel kan. Als we bewijzen dat het gezin het wel kan, vragen ze of het wel van de wet mag. En als we aantonen dat het van de wet mag, begint de vraag over de kosten weer van voren af aan.’ Terwijl volgens Kruiter eigenlijk volgens de wet van alles kan: ‘De Jeugdwet bijvoorbeeld is zo breed dat je bijna het spel “verzin wat er niet gefinancierd kan worden volgens de Jeugdwet” kunt spelen.’

Steeds harder

Na het boek ‘Armoede uitgelegd aan mensen met geld’ van Tim ’S Jongers, is ook ‘Er komt een land bij de dokter’ van Michelle van Tongerloo een aanklacht tegen het functioneren van onze maatschappij. Ze toont aan dat we onze medemens in moeilijke situaties beter met zachtheid en menselijkheid tegemoet kunnen treden. Intussen zijn de woorden en daden in de landelijke politiek steeds harder en onmenselijker.

Thieu Heijltjes, oud-huisarts

Meer lezen?

• Bestelinformatie: Komt een land bij de dokter, Nederland door de ogen van een straatarts, De Correspondent, 2024
• ‘Ik kan gewoon heel slecht tegen ongelijkheid’, Medisch Contact, 17 augustus 2023
• Michelle van Tongerloo op platform De Correspondent
• Armoede uitgelegd aan mensen met geld, 19 augustus 2024